Vikan - 18.03.1965, Blaðsíða 22

TYIaut mjög góða dóma allstaðar er-
lendis. Var talin einhver stórkostleg-
asta kvikmynd, sem þá hafði verið
gerð á Norðurlöndum. Hún var líka
fimmfallt dýrari í leigu en nokkur
önnur mynd, sem fengin hafði ver-
ið til landsins, enda varð kostnað-
ur við tökuna geysimikill. Myndin
var svo löng, að hún var sýnd í
tveim hlutum, og fyrri hlutinn var
sýndur í 33 skipti. Það var langt
fram yfir það sem við höfðum
kynnzt hér, enda urðum við að hafa
tvær — þrjár sýningar á dag. Það
hafði heldur ekki þekkst áður hér
á landi, og gerðist ekki aftur fyrr
en á hernámsárunum."
„Var þetta kannski fyrsta kvik-
myndin, sem tekin var hér á landi?"
SAGA BORGAR-
ÆTTARINNAR
Hér hef ég prógrammið, samið af
Arna Ola, og það lýsir myndinni
bezt. Áður en þú birtir það, væri
kannski rétt að skýra frá því, að
eins og ég tók fram áðan, þá er
myndin þögul. Allt fram til ársins
1930 þá lék Þórarinn Guðmundsson
undir á meðan myndin var sýnd,
og setti sína sérstöku stemmingu í
fiðluleik Ormars. Eftir það valdi ég
músikina af plötum og spil-
aði þær undir á meðan myndin
var sýnd, og reyndi þá að velja
tilheyrandi tónlist eftir beztu getu.
Það var svo 1957 að ég fór að
huga betur að myndinni, og þá kom
í Ijós að hún var orðin svo gölluð,
að ekki var hægt að sýna hana
lengur eins og hún var orðin
skemmd. Nýja Bíó ákvað þá að láta
lagfæra hana eins og hægt var,
og endirinn varð sá að hún var
sett á mjófilmu og tónlist tekin
upp á segulband. Þetta varð geysi-
lega dýrt — kostaði á annað hundr-
að þúsund — en það varð til þess
að filmunni var bjargað, og nú er
þetta einasta eintakið, sem til er
af henni. Og það fór líka svo að
þrátt fyrir þennan kostnað, varð
hagnaður af henni, því aðsóknin að
myndinni eftir breytingarnar varð
það mikil að kostnaðurinn vannst
upp og meira til.
Hér hefurðu svo prógrammið,
með hlutverkaskrá og öllu sam-
an . . ."
SAGA BORGARÆTTARINNAR
Kvikmynd eftir skáldsögu Gunnars
Gunnarssonar, tekin á íslandi árið
1919 af Nordisk Films kompani.
Leikstjóri: Gunnar Sommerfeldt.
Hlutverkaskrá:
Örlygur á Borg . . Fred. Jacobsen
Ormarr .... Guðm Tharsteinsson
Ketill (síðar Gestur eineygði
Gunnar Sommerfeldt
Rúna ...... Ingeborg Spangsfeldt
22 VIKAN 11. tbl.
„Nei, ekki fyrsta kvikmyndin, en
fyrsta kvikmyndin, sem leikin var.
Áður höfðu verið teknar nokkrar
kvikmyndir af bæjarlífinu, lands-
lagsmyndir, konungskomu o. fl."
„Hver heldurðu að hafi verið sú
fyrsta, Ólafur?"
„Fyrsta myndin, sem ég veit til
að hafi verið tekin hér á landi,
var tekin um aldamótin, og sýndi
slökkviliðið í Reykjavík að æfingu.
Ef ég man rétt, þá var hún tekin að
tilhlutan dansks manns, sem vann
hjá Thomsens Magasin. Hún var
sýnd í Gamla Bíó 1906 — ég man
eftir að hafa séð hana. En hún
mun nú vera alveg ónýt — ef hún
er til. Það er að segja að hún er
ekki sýningarhæf.
Síðan veit ég til þess að kvik-
mynd var tekin við konungskomuna
1907. Hún var sýnd í Nýja Bíó, sem
aukamynd. Það sem gaf henni fyrst
og fremst gildi að mínu áliti, var
að þar sást Matthías Jochumson.
Ég er búinn að láta leita að þess-
ari mynd mikið, bæði hér heima
og erlendis, en árangurslaust. Hún
er sennilega alveg glötuð.
Svo veit ég að Petersen, sem
átti Gamla Bíó, tók margar ágætar
myndir af götulífinu hér í Reykja-
vík árið 1919, sem voru svo sýnd-
ar í Fjalakettinum, þar sem Gamla
Bíó var þá til húsa. Það er ekki ó-
sennilegt að eitthvað sé til af þeim
ennþá í Gamla Bíó. En sama sumar
var hér sænskur maður Hendrik
Boge, sem tók gullfallegar myndir
víðsvegar um landið. Þær voru sýnd-
ar hér [ bænum, en siðan sendar út
aftur. Þær eru nú týndar eftir því
sem ég bezt veit."
„Það er synd hvernig farið hef-
ur með slíkar heimildarmyndir.
Þær hafa sennilega allar haft að
geyma ómetanlegan fróðleik. Var
það ekki annars svipað með Sögu
Borgarættarinnar, þótt hún væri
leikin, — að þar sé ýmsan fróðleik
að finna?"
„Jú, auðvitað er það, og þá ekki
sízt í sambandi við það fólk, sem
þar kemur fram og er nú flest lát-
ið fyrir löngu síðan. Og svo var
Gunnari Gunnarssyni fyrir að
þakka, að myndin var gerð eins
íslenzkuleg og hægt var. Hann
hafði þar hönd í bagga og hafði
áhrif á leikstjórnina í þá átt."
„Lesendur VIKUNNAR hefðu á-
byggilega gaman af að heyra sögu-
þráðinn í stuttu máli, því ekki er
sennilegt að þeir hafi yfirleitt lesið
söguna né séð myndina. Þú mundir
kannski vilja segja okkur aðalefnið,
Ólafur?"
„Það er óþarfi að segja það.
Örlygur, „Örninn ungi" . . Ove Kuhl
Janzen skipstjóri . . Bertel Krause
Grahl prófessor . . Victor Neumann
Vivild bankastjóri .... Philip Bech
Alma dóttir hans Inge Sommerfeldt
Bjarni Jónsson kaupm. Chr. Fribert
Páll í Seyru . . Sigurður Magnússon
Gamla Ossa..........Marta Kalman
Síra Daníel .... Stefán Runólfsson
Ekkjan á Bolla Guðrún Indriðadóttir
Snæbjörg (Bagga), dóttir hennar
Elisabeth Jacobsen
Gamla Kata . Stefanía Guðmundsd.
Bóndi í sveitinni Jón í Gunnarsholti
Jón Hallsson læknirinn
Gunnar Gunnarsson
I. Hluti.
„Ormar Örlygsson
og „Danska frúin á Hofi".
Örlygur gamli á Borg er höfð-
ingi sinnar sveitar, og það er eigi
ófyrirsynju að hann hefur hlotið
nafnið „kóngurinn á Borg". Tvo syni
á hann, Ormarr og Ketil. Ormarr
er eldri og hann á einhverntíma
að erfa óðalssetrið Ðorg og gerast
höfðingi sveitarinnar, þá er gamli
Örlygur er fallinn frá.
Gamla manninum þykir ákaflega
vænt um Ormarr en honum er það
áhyggjuefni, að Ormarr virðist
ekkert gefinn fyrir búskapinn. Hann
er einrænn maður og fer oft ein-
förum. Er það vani hans að sitja
tímum saman úti á víðavangi eða
undir fossinum og leika þar á fiðlu.
Hann hefur þó aldrei lært neitt að
fara með hljóðfæri, en hann leikur
og leikur og leggur sál sína og til-
finningar í fiðluhljómana. Og þeg-
ar fólkið í sveitinni heyrir hljómana,
hættir það verki sínu og hlustar.
— Það er Ormarr sonur kóngsins
á Borg, sem leikur á fiðlu.
Yngri bróðirinn, Ketill, er gagn-
ólíkur Ormarri. Hann er skapharður
maður og undirförull, og Örlygi
gamla er þetta allt mikið áhyggju-
feni. Fari þessu fram, neyðist hann
til þess að senda Ormarr til Kaup-
mannahafnar, svo hann fái að læra
að leika á fiðlu. En skyldi Ormarr
þá nokkru sinni koma aftur? Skyldi
þá ekki fara svo, að Ketill tæki við
jörðinni?
Örlygur getur þó ekki fengið af
sér að bæla niður útþrá Ormars.
Og svo er það einn góðan veður-
dag, að Ormarr er sendur til Kaup-
mannahafnar, en Örlygur situr eftir
á Borg með Ketil son sinn og Rúnu
fósturdóttur sína, dóttur Páls á
Seyru.
Ormarr fær far til Kaupmanna-
hafnar með manni þeim er Janzen
heitir. Verða þeir góðir'vinir og
þegar út kemur fer Janzen með
Ormarr á fund prófessors Abel
Grahls,-hins nafnkunna hljómlistar-
kennara. Hann á að kenna Ormari
allar listarinnar reglur ( fiðluleik.
Byrjar hann á því að láta Ormarr
leika fyrir sig — og verður undir
eins hrifinn af, enda þótt Ormarr
leiki þvert á móti öllum reglum og
„teknik". Með glöðu geði gerist því
prófessorinn lærimeistari hans:-----
Svo líður og bíður. Það eru allt
að því 10 ár síðan Ormarr fór að
heiman. Allan þann tíma hefir hann
dvalið í Kaupmannahöfn. En nú er
hann líka fullnuma í list sinni og
( fyrsta skipti að koma opinberlega
fram. Húsið fyllist af áheyrendum,
sem þrá að heyra til þessa unga og
efnilega snillings. Og hann hrífur
undir eins hug allra með list sinni
— leikur svo aðdáunarlega vel, að
fólkið verður heillað. Ormarr hefir
unnið sigur og nú liggur frægðar-
brautin opin fram undan. En þá
— þegar hann verður þess var —
fær hann óstjórnlega löngun til þess
að fleygja frá sér frægð og hylli
og fá þessa hrifnu áheyrendur til
þess að tryllast af bræði og skelf-
ingu. Og í miðju kafi hættir hann
við Mendhelsons fiðlukonsert og fer
að leika Waldteufel!
Allt komst í uppnám f salnum!
Er maðurinn orðinn vitlaus? Eða
hvað gengur að honum? En áður en
nokkurt svar fáist við þeim spurn-
ingum er Ormarr horfinn.
Daginn eftir, þá er Jenzen skip-
stjóri er að leggja af stað I síð-
ustu för sína fil íslands, kemur
Ormarr til skips og tekur sér far
með honum .Á leiðinni heim fréttir
Ormarr það, að prófessor Grahl
hafi látizt af hjartaslagi. Honum
varð svo mikið um það þá er
uppáhalds lærisveinn hans fór svo
illa að ráði sínu.------En „Orm-
arr undi við indæla sjón, hið ó-
numda víðlenda haf". Og svo reis
ísland úr sæ — ættjörðin hans ást-
kæra. —
Rúna, fósturdóttir Örlygs, er nú
seytján vetra og situr heima á
Borg. En Ketill er á prestaskólanum
í Reykjavík. Hann ætlar sér að af-
loknu námi að taka við Borg —
ættaróðalinu og það eru miklar lík-
ur til þess, að svo muni fara, enda
þótt Örlygur sé því mótfallinn. En
þá kemur Ormarr allt ( einu, öll-
um að óvörum, og hann er hinn
rétti erfingi. Faðir hans fagnar hon-
um vel og vill nú að hann setjist
um kyrrt. En því er nú ver að hann
vill að ekki. Hann þarf að fara til
Kaupmannahafnar aftur, þvl að
hann er að stofna eimskipafélag í
sambandi við Janzen vin sinn og
Vivild bankastjóra. Og það eim-
skipafélag á að verða lyftistöng
margra framfara á íslandi. Hans
er sáft saknað heima og eigi sakn-
ar Rúna hans minnst.-------
Ketill hefir nú tekið vígslu og
dvelur næsta sumar heima á Borg.
Honum lízt allvel á Rúnu og getur
tælt hana þrátt fyrir það, þótt hún
hugsi ekki um neinn annan en
Ormarr.
Örlygur gamli kemst að þessu og
verður afarreiður Katli. Skipar hann
honum með harðri hendi að sigla
til Kaupmannahafnar og koma ekki
heim aftur fyrr en hann geti tekið
við prestakallinu.
-------Lánið hefir enn leikið við
Ormarr og sigur er honum vís í
hinu nýja starfi, ekki síður en á
listabrautinni. En nú fer sem áður,
að skyndilega missir hann áhugann
fyrir starfi sínu — hann var áhlaupa-
Framhald á bls. 31.