Vikan - 07.07.1966, Blaðsíða 26

HUGSAÐ Á LEIÐINNI HEIM
EFTIR DAG ÞORLEIFSSON
|\J ú eru borgarstjórnarkosning-
arnar gengnar um garð, ó-
blóðugur bardagi og sigursæll fyrir
alla aðila, og skin og svalar skúr-
ir skiptast á yfir þeirri jörð, sem
nú er fyrir löngu hætt að fá manns-
blóð að drekka nema við bílslys
og sveitaböll í félagsheimilum. En
jörð annarra landa er þeim mun
betur sett hvað þessa dýru vökv-
un snertir; í Indónesíu voru komm-
únistar fyrir skemmstu rotaðir
eins og selir svo skipti hundruð-
um þúsunda, í Uganda stormar
her þarlends leiðtoga, sem Óbóti
heitir, höll Mútesa kóngs, í Kongó
hengja þeir Kimba og Bamba. Og
í Yíetnam er ástandið líklega eitt-
hvað svipað því sem Sigurður
Breiðfjörð kveður um í Núma-
rímum:
Harmaklæði höfuð byrgja,
heyrast kvæðin sorga þrenn.
Feður og mæður syni syrgja,
systur bræður og konur menn.
Ekkjan kveinar, angur vefur,
augun valla fær hún þur.
Soninn eina hennar hefur
í herinn kallað Rómulur.
J^ómulur þessi („vaxtar hár og
* harla digur, hann ei standast
nokkur má, svartur á hár og her-
mannligur, hefur þrótt svo furða
má.“) var víst sá eini í sínu ríki,
sem var óþreyttur á stríði; hann
var staðráðinn í að halda því á-
fram, þangað til að hefðu „eignast
allan heiminn, ættstofn minn og
Rómverjar.“ Og í þeim stað Ilan-
oí á Rauðársléttu situr annar leið-
togi, sem er að vísu ekki „vaxtar
hár og liarla digur“ og því síður
„svartur á hár og hermannligur“,
en hefur þó „þrótt svo furða má.“
Þessi pervisni geitarskeggur hefur
nú í hartnær aldarfjórðung barizt
til ríkis við hvert stórveldið á
fætur öðru, Japan, Frakkland og
Bandarikin, og til þessa verið held-
ur sigursæll. Og andstæðingar hans
hafa jafnan haldið því fram, að
hann og aðrir höfðingjar voldugri,
sem teljast skoðanabræður hans,
ætli ekki af að láta fyrr en þeir
hafi „eignast allan heiminn.“
Það er annars undarlegt, hve
flesta menn langar mikið til að
eignast allan heiminn, sigra hann
eða jafnvel frelsa hann; hjá mörg-
um rennur þetta allt saman í eitt:
„Farið og gerið allar þjóðir að
lærisveinum.“
J^ússneskur námumaður notaði
nýlega ófágaðra orðbragð í
svipuðum tilgangi, það er að segja
um þá, sem stóðu í vegi hans til
heimsyfirráða: „Við munum grafa
ykkur.“ Dýrið þekkir ekki þessa
hneigð; það biður aðeins um hey
eða kjötbein til næsta máls. Og
frumstæðustu villimennirnir eru
eins blessunarlega metnaðar-
lausir; þeir lifa í fílósófísku sam-
ræmi við náttúruna í kringum sig,
birtu himinsins og döggina í trján-
um, fyrir þeim er tíminn ekki til
og varla að þeir hafi étið af skiln-
ingstré góðs og ills, þeir berjast
ekki við náttúruna og heiminn af
því að þeir eru hluti af honum
og það er óeðlilegt að heimurinn
reyni að breyta sjálfum sér. Það er
friður og jafnvægi í sál þeirra.
Evrópumaður einn ók eitt sinn á
jeppa yfir Kalaharí og varð að
stoppa í miðri sandauðninni, af
því að hann vantaði vatn á bílinn.
Þá bar þar að búskmann. Evrópu-
maðurinn gat komið honum í
skilning um hvað hann vantaði.
Búskmaðurinn hljóp á brott en
kom að vörmu spori aftur með
strútseggskurn fulla af vatni, sem
hann afhenti hvíta manninum.
Þetta var meiri greiði en í fljótu
bragði má virðast, því ef einum
búskmanni tekst ekki að safna
vatni i hæfilega mörg eggskurn,
þá deyr hann einfaldlega úr þorsta
á þurrkatímanum. Þetta fólk er
ennþá svo nálægt náttúrunni að
það kann varla mannsmál, heldur
talast það við með því að rymja og
sletta í góm.
/V uðvitað er ekki hægt að koma
orðum eins og bróðurkærleik-
ur, frelsi eða heimsyfirráð inn í
slíkt mál, hvað þá að kveða að
nöfnum Krists eða Leníns, enda
hefur það sjálfsagt ekki verið reynt.
En það er meiri dyggð og friður
í hjarta þessa fólks en hinna dýr-
legustu spámanna, sem mannkyn-
ið hefur uppreist til himins eða
lagt í lielgiskrín.
En búskmenn heimsins eru nú
úrelt fágæti, og allur þorri mann-
lcvnsins gengur með orm í hjarta.
Bjarni Benediktsson frá Hofteigi
kvað:
Inn í hjartað ormur grefur,
iðin vefur
örlögþræði ósén mund.
Læðist hljótt um huga refur,
hvítur sefur
gimbill auðnu í grænum lund.
Hann er skelfilegt kvikindi þessi
ormur, og hann er enginn Fáfnir,
sem er ánægður ef hann hefur nóg
af gulli til að liggja á. Ilann hefur
gert heiminn að því sem hann
er; fyrst byggði hann pýramída
og galeiður, núna þrýstiloftsflug-
vélar og gervihnetti. Hann hefur
vakið upp hvern spámanninn öðr-
um meiri, málað dýrindis skilirí,
höggvið styttur, skrifað frægar
bækur, stofnað heimsveldi, háð
stríð, byggt gasklefa. Þeir sem hafa
hann í hjartanu — og þeir eru
margir megið þið trúa — verða
aldrei til friðs; stöðugt skulu þeir
vera að leita einhverrar upphafn-
ingar, sem þeim finnst að hljóti að
vera til, en er þó auðvitað ekki
til, því ef einhver næði henni, væri
gildi hennar fallið um sjálft sig.
^umir kalla þetta einfaldlega
^ leit að hamingjunni, aðrir eru
svo frekir að seilast eftir eilífum
sannleika eða innsta kjarna til-
verunnar. Margir æsa sig upp í
ofstækisfulla og barnslega trú á
gildi þessa takmarks hvað sem þeir
nú kalla það; við höfiun heyrt um
konur frumkristninnar, sem brostu
meðan rómverskir böðlar sviðu af
þeiin brjóstvörturnar með glóandi
járnum, og hermenn þessarar aldar,
sem dóu með hæl Hitler og lifi
Stalín á vörunum. Aðrir efast og
ekki sízt á úrslitastund: „Guð minn,
guð minn, hví hefur þú yfirgefið
mig?“
í þeim efa er fólgin slík örvænt-
ing, að fæstum mun hún bærileg;
verði hann að vissu, verða þolend-
ur hans jafnan að dópistum, rónum
eða þá að þeir drepa sjálfa sig
eða aðra. Van Gogh fannst hann
aldrei geta inálað sólina nógu vel
og horfði í hana þangað til hann
varð brjálaður. Nietzche lenti í því
sama út úr órum sínum um ofur-
mennið.
JJ Idrei liefur ormurinn í hjarta
mannsins verið athafnasam-
ari en í dag; liann tryllir manneskj-
urnar eins og vín og heróín. Hann
er jafnvel kominn langt með að
spana þær upp í flug til annarra
hnatta, þar sem hvorki er loft eða
vatn eða grænir lundir.
hvítur sefur
gimbill auðnu í grænum lund.
Hann uggir ekki að sér enn. Eða
hefur tófan kannski þegar tekið
hann?
Við skulum vona að svo sé
ekki, Þegar allt kemur til alls
erum við liér norður frá komn-
ir yfir það að brjóta hús hver
á öðrum og halda hengingar há-
tíðlegar. Við erum engir óbótar,
kimbar eða bambar. Hamingj-
unni sé lof fyrir að við látum okk-
ur nægja heimskuleg þingrifrildi
og kosningar, sem engu breyta til
hins betra eða verra. Við getum
jafnvel, ef við reynum, glaðzt svo
innilega yfir sólskinsstund eða
svalri skiir, skemmtilegri bók eða
faðmlagi, að ormurinn í hjarta
okkar steinsofni og hætti að naga
það að innan. Við skynjum þá
ekki tímann frekar en búskmaður,
eða viljum kyrrsetja hann eins og
Fást. Hvernig væri að reyna það?
»6 VIKAN
VIKAN 27