Vikan - 14.09.1967, Blaðsíða 11

í lögunum viö fær-
eysku danskvæðin,
sem dansað er eftirenn
þann dag í dag,
ersumtsem minnir á
rímnalögin, svo sem
eðlilegt má kalla.
Og ég hef líka hlustað á
írsk, slóvakísk og jafn-
vel móngólsk þjóðlög,
þar sem ég hef heyrt
sitthvað, sem minnt
hefur mig á rímnalögin
okkar
særði eitthvað af veizlufólkinu.
Þó ekki Búdíení sjálfan, því að
hann lifði til að stjórna suðurher
Rússa, þegar Hitler slóst upp á
þá, og beið þá einn almesta ó-
sigur, sem um getur í saman-
lagðri sögu þeh’rar endalausu
erkiheimsku, sem hermennska er.
Og af því tilefni hefur líklega til-
færð vísa verið ort, en um höf-
und hennar er okkur ekki kunn-
ugt.
Nú, þessi saga um kveðskap
Hallfreðar Arnar í Búkarest er
auðvitað þjóðsaga, og kannske
líka sagan um buslugang Búdí-
enís í vínámunni. Nú halda
menn kannske, að þjóðsögur séu
eitthvað, sem heyri til grárri
forneskju, en því fer fjarri sem
betur fer. Manneskjan heldur
stöðugt áfram að búa til sögur,
sjálfrátt og ósjálfrátt, og þessi
árátta hennar er einmitt megin-
viðfangsefni mannsins, sem rím-
urnar kvað fyrir austantjalds-
mönnum í Rúmeníu. Hann heitir
eins og þegar hefur margsinnis
verið tekið fram í þessum pistli,
Hallfreður Örn Eiríksson, Hún-
vetningur að ætt, ber menntatit-
ilinn cand. mag. og er stúderað-
ur í íslenzku, írsku, tékknesku og
þjóðfræði frá háskólum í Reykja-
vík, Dublin og Prag.
— Hvar hófst þú þitt háskóla-
nám? byrjuðum við að spyrja
þennan alskeggjaða sagnamann.
— Við Háskóla íslands, þar
sem ég tók próf í íslenzkum
fræðum. Þaðan fór ég svo til
Prag og nam við Karlsháskóla
þar í borg, tékknesku og þjóð-
fræði. Þessi skóli er kenndur við
Karl keisara fjórða, sem bjó í
Prag á sínum tíma og gerði mik-
ið fyrir þá borg, byggði brúna
yfir ána þarna og fleira skemmti-
legt. Svo var ég nærri ár á ír-
landi, lagði stund á írsku við
University College, Dublin og
kynnti mér jafnframt starfsemi
þjóðfræðistofnunarinnar írsku,
Irish Folklore Commission. Þó
að þessi stofnun sé yngri að árum
en margar aðrar hliðstæðar
stofnanir, hefur starfsmönnum
hennar tekizt að safna saman
fleiri þjóðsögum, ævintýrum,
þjóðlögum og skyldmn fróðleik
en víðast hvar annars staðar.
Sem dæmi vil ég geta þess, að
þjóðsagna- og ævintýrasafnið eitt
er um hálf önnur milljón blað-
síðna. Frumkvöðullinn að þess-
ari geysilegu söfnun og yfirmað-
ur Irish Folklore Qommission
frá upphafi var og er Séamus Ó
Duilearga prófessor, sem er
kunnur mörgum íslendingum.
— Og nú ertu við þjóðfræði-
störf hér heima?
— Já, ég vinn að söfnun alls
konar þjóðfræða og hef helgað
mig því starfi eingöngu síðan
haustið 1966. Starfsemin heyrir
undir Handritastofnun íslands.
En það er miklu lengra, frá
því að ég byrjaði á þessu.
Sumrin 1958 og 1959 safnaði ég
einkum rímnalögum, og þá fyrst
og fremst á Vestfjörðum. 1964
fékk ég svo styrk úr Vísinda-
sjóði og hélt svo áfram þjóð-
fræðirannsóknum og söfnun á
vegum Handritastofnunarinnar
og Þjóðminjasafnsins sumrin
1964, 1965 og 1966. Upp frá því
var starf mitt nokkuð annars eðl-
is, því að nú safnaði ég öllum
fróðleik í víðtækustu merkingu
þeirra orða. Þá kom fljótlega í
ljós, að svo mikið af þjóðsögum
og þjóðlegum fróðleik er til í
landinu, að mér veitti ekki af
því að vera að þessu öllum stund-
um.
— Voru þeir Jón Árnason og
Sigfús Sigfússon ekki búnir að
safna obbanum af þessu áður?
— Þeirra verk var ómetanlegt,
en mitt er unnið á nýjum grund-
velli. Þeir urðu að skrifa niður
allt, sem þeir heyrðu, en ég hijóð-
rita allt og næ því málfari sagna-
fólksins óbreyttu. Það er verst
að hafa ekki myndsegulband, þvi
að margt af þessu fólki er miklir
leikarar. Og verkefnið er þess
eðlis, að það er engin leið að
tæma það; það eru alltaf að verða
til nýjar og nýjar sögur.
— Maður hefði haldið, að í
þessu maskínuþjóðfélagi okkar
tíma hættu þjóðsögur að verða til.
— Það gera þær ekki, síður
en svo, sem betur fer. En auð-
vitað tekur þetta breytingum.
Ýmsir flokkar þjóðsagna og æv-
intýra, svo sem sögur af kóng-
um og drottningum, útilegu-
mönnum og tröllum og huldu-
fólki lifa að vísu enn sæmilegu
lífi í manna minnum, en það eru
eingöngu gamlar sögur, nýjar
bætast ekki við. En það eru aðr-
ir fiokkar sagna, sem enn eru í
fullu fjöri og eru stöðugt að
endurnýjast. Þar á ég við sögur
af ýmsum mönnum og atburðum,
bæði gamansögur og sögur af
mannraunum og slysförum, svo
að eitthvað sé nefnt. Þær eru
alltaf að verða til, mótast og
breytast í meðförum. Drauga-
sögur verða líka enn þá til og
yfirleitt sögur, sem fjalla um
allskonar dulræn efni. Það er
síður en svo, að sú grein þjóð-
sagna sé í neinni afdöngun.
— Að hverju hefur söfnun þín
sérstaklega beinzt upp á síðkast-
ið?
— Að safna eins miklu og
unnt er af sögum, sem hafa
myndazt, meðan sveitamenning-
in var næstum allsráðandi í
landinu. Það er sérstaklega áríð-
andi að ná sem mestu af þessu
saman sem fyrst, því að viðbú-
ið er, að þetta fari að gleymast.
Mér hefur gengið þetta allvel og
fengið víðast hvar mjög góðar
undirtektir; er alltaf að fá upp-
lýsingar um fólk, sem er fúst til
að segja sögur.
— Er mikið um vandremótíf í
íslenzkum þjóðsögum og ævin-
týrum?
— Það er talsvert af flökku-
minnum í þeim. Til dæmis mætti
nefna ævintýrið um Ambrósíus
og Rósamundu, sem til er í munn-
legri geymd og hefur lengi verið
í flestum löndum Evrópu. Shake-
speare studdist við það í Kaup-
manninum í Feneyjum. Aðalefni
ævintýrsins er það, að maður
nokkur lofar því að iáta skera
pund úr sínu eigin holdi til að
greiða pund af gulli, sem hann
fær lánað, eigi hann ekki fyrir
skuldinni. En á gjalddaga er mað-
urinn auðvitað eins fátækur og
áður. Þá kemur til skjalanna
heitkona mannsins, sem bjargar
ástmanni sinum með brögðum.
— Hvað viltu frekar segja um
ævintýrin?
— Mörg þeirra sýna ást manna
á jákvæðum mannlegum eigin-
Ieikum, til dæmis ráösnilli, sann-
sögh, tryggð og þolinmæði.
— Er sagnaáhugi mismunandi
eftir aldursflokkum?
— Já, áhuginn er meiri hjá
eldra fólki, og það hefur ákveðn-
ari skoðanir á þjóðtrúarsögnum.
Afstaða yngri maxma til þessara
sagna er hlutlausari.
— Heldurðu að sögurnar, sem
nú eru að myndast, verði eins
lífsseigar og gömlu þjóðsögurn-
ar?
— Um það er ekki nokkur leið
að segja. í gamla daga gátu sög-
urnar lifað kynslóð eftir kyn-
slóð, en það er alveg óreynt,
hversu lífseigar þær nýju verða.
Þetta skapast og þróast á marg-
an hátt. Stundum verða til sagna-
flokkar um kunna eða sérkenni-
lega einstakhnga, en margt fleira
mætti tína til.
Söfnunin er mjög misauðveld,
eftir því hvort hún er stunduð
úti á landi eða hér í þéttbýlinu.
í þorpunum og sveitunum er til-
tölulega auðvelt að hafa upp á
mönnum, sem hafa frá einhverju
að segja, en hér í Reykjavík og
nágrenni er auðvitað miklu erf-
iðara. En ég reyni að fá upplýs-
ingar frá sem flestum. Ég hef
til dæmis setið inni á Hrafnistu
vikum saman. Þeir skipta þús-
undum, sem ég þyrfti að tala við.
Margir segjast ekkert eða lítið
kunna, en það tinist vanalega
eitthvað til, þegar farið er að tala
við þá. En vitaskuld eru þessir
gömlu sagnamenn, sem gátu sagt
sögur á hverju kvöldi, að hða
undir lok.
— Ég geri ráð fyrir, að þú
hafir haft upp á ýmsu?
— Já. Og svo er það líka, að
síðan ég gat helgað mig þessu
einvörðungu, hef ég safnað
mörgu betm- en áðm-. Á síð-
asta ári tókst mér að hljóð-
rita flest gömlu Passíusálmalög-
in, og veitti Kirkjuráð til þess
ríflegan styrk. Auðvitað voru
þessi lög til áður á nótum; Sig-
urður Þórðarson og Hallgrímur
Helgason höfðu áður skrifað upp
Passíusálmalög eftir ýmsum. En
það, sem ég gerði, var þetta: Ég
Framhald á bls. 40.
37. tbl.