Vikan - 30.10.1969, Blaðsíða 30

Bergljót Ibsen var tengda-
dóttir Ibsens og dóttir
Björnstjerne Björnson. —-
Hún þekkti því betur en
nokkur annar tvö af mestu
skáldum Norðmanna. Hún
skrifaði litla minningabók
fyrir nokkrum árum, sem
hét De Tre. Eftirfarandi
kafli, sem segir frá því, er
Ibsen samdi Brand og Pét-
ur Gaut og fleiri af leik-
ritum sínum, er þýddur
úr bókinni.
IBSEN dvaldist eitt ár í Róm, en
settist síðan að í Ariccia. í Róm
gerði hann uppkast að Brandi,
og hófst nú handa um að fullgera
verkið. — Sigurður (einkasonur
Igsens) fór aftur á þessar sömu
slóðir 1905 og segir m.a. í bréfi:
„í gær lifði ég aftur í hugan-
um þá gömlu og góðu daga, þeg-
ar ég dvaldist hér með foreldr-
um mínum. Mér finnst ég vera
líkt og pílagrímur, er ég hripa
niður þessar línur. í Ariccia varð
Brandur til. Faðir minn var van-
ur að fara í gönguferðir um Villa
Chigi, gamlan garð, sem smátt
og smátt hefur orðið að eins kon-
ar frumskógi, þar sem ekkert tré
hefur verið fellt í honum í meira
en öld. Eg gekk um þennan
gamla garð og ráfaði síðan nið-
ur að vötnunum tveim, Albener-
vatni pg Nemivatni, sem eru í
útkulnuðum eldgígum, umvafin
ilmandi skógi. Hér stóð móður-
borg Rómar, Alba Long, og enn
má sjá nokkuð af rústum henn-
ar. Hér er einkennilegt landslag,
sem vekur stemningu er seint
gleymist, — líkt og draumur eða
ævaforn goðsögn. Skammt fyrir
ofan garðinn er forn kirkja og
fyrir framan hana tveir stein-
bekkir. Hér sátu þeir Andreas
Munch og Ibsen á hverju kvöldi
og spjölluðu saman.“
Meðan Ibsen vann að Brandi,
skrifar hann föður mínum og
segir frá því hvernig verkið varð
til. Það var 12. september 1865:
„Allt er nú gott og blessað og
hefur í rauninni alltaf verið það
að undanskildu því tímabili, þeg-
ar ég hafði ekki minnstu hug-
mynd um hvað ég ætti að gera,
— ekki svo að skilja að fjármál-
in hafi angrað mig fremur venju,
heldur gat ég ekki með nokkru
móti skrifað. En dag einn átti ég
erindi til Rómar og fór inn í
Péturskirkjuna. Þá rann skyndi-
lega upp fyrir mér ljós. f einu
vetfangi vissi ég upp á hár hvað
ég ætti að skrifa.“
Það má því með sanni segja,
að Brandur hafi fæðzt í Péturs-
kirkjunni. Síðar skrifaði Ibsen
föður mínum: „Brandur er ég
siálfur, þegar mér tekst bezt
upp.“
Þessi slitur úr bréfum sýna
glöggt hversu Ibsen hefur verið
það nauðsynlegt að skipta um
umhverfi, losna úr hinu dapur-
lega andrúmslofti í Kristianíu og
komast í ferskt og framandi um-
hverfi. Hann fylltist nýjum lífs-
þrótti og starfsorku og fékk gott
næði til að vinna. En fjárhagur-
inn var eftir sem áður ömurlega
bágborinn. Til vitnis um það
birti ég hér bréf, sem frú Ibsen
skrifaði mér eitt sinn, er við Sig-
urður komum til Ariccia og send-
um henni kveðju þaðan:
„Kæra Bergljót:
Mér var það sönn ánægja að
fá kveðjuna frá ykkur. Hún
gerði það að verkum, að hugur
minn hvarflaði langt aftur í tím-
ann. Þarna lifðum við ein í heim-
inum, Sigurður, Ibsen og ég.
Sigurður getur sagt þér frá því,
þegar hann á hverju kvöldi fór
og keypti brauð fyrir þrjú soldi
og ost fyrir sömu upphæð. Þetta
ásamt hálfri flösku af rauðvíni
var kvöldmaturinn okkar. Mið-
degisverð eldaði ég sjálf niður í
eldhúsi með bakaraofni í 30 stiga
hita, svo að mér var sannarlega
ekki kalt. Það var kaffistofa í
húsinu og á hverjum morgni
keypti Sigurður þar caffe latte
og brauð. Hann klæddist rauðri
og fleginni blússu með stuttum
ermum, hvítum, þunnum stutt-
buxum og gekk berfættur. En
samt var það svo, að þetta fá-
brotna, fátæklega, en kyrrláta
líf hæfði Ibsen vel meðan hann
vann að sínu mikla verki. Þegar
hann lætur Brand lýsa heimilis-
lífinu, er sú lýsing sannleikanum
samkvæm. Þannig lifðum við í
þá daga....“
Á þessu bréfi sést, að þau lifðu
ekki aðeins fábrotnu lífi, heldur
bjuggu við sárustu fátækt. Og
enn máttu þau lengi þola kröpp
kjör.
Þegar Ibsen hafði lokið við að
skrifa Brand, var verkið sent til
Gyldendals-forlagsins í Kaup-
mannahöfn, en áður hafði faðir
minn reynt af fremsta megni að
undirbúa jarðveginn og koma
því í kring, að verkið yrði tekið
til útgáfu. En Frederik Hegel var
ekki viss um, hvort Brandur
væri nógu gott leikrit til þess að
það svaraði kostnaði að gefa það
út. í hálft ár sat Ibsen og beið í
Ariccia og hafði nánast ekkert
til þess að lifa af. Hann skrifaði
föður mínum:
„Ekkert er jafn sljóvgandi,
innantómt og niðurdrepandi og
þessi miskunnarlausa bið.“
Á bréfi sem hann skrifar Heg-
el 7. marz 1866 sést hversu ör-
væntingarfullur Ibsen var orð-
inn. Hegel er þá seint og um
síðir búinn að fallast á að gefa
Brand út, en vill enn ekkert
ákveðið segja um hvenær það
verði. Ibsen skrifar:
„Ég geng hér um gólf í spenn-
ingi og eftirvæntingu, sem ekki
verður með orðum lýst, og ger-
ist brátt óþolandi. Útgáfa þessar-
ar bókar er þegar í sannleika
sagt orðin mér dýr. Það kemur
ekki til greina að ritlaunin verði
enn lækkuð.“
Hann vekur athygli á, að hann
hafi einungis fallizt á að upplag-
ið verði minnkað og ritlaunin