Vikan - 30.10.1969, Blaðsíða 31

lækkuð að sama skapi, af því að
ekki gefist tími til að mótmæla,
ef bókin eigi að komast út fyrir
jól. En hún kom ekki út fyrir
jólin, og í byrjun marzmánaðar
er hún enn ekki komin. Hið dýr-
asta af öllu er þó, að vegna eftir-
væntingarinnar getur Ibsen ekki
unnið. Og þar sem hann getur
ekki bent á neitt nýtt verk, hef-
ur hann ekki skap í sér til þess
að sækja um nýjan ferðastyrk
frá ríkinu. Hann neyðist til að
senda bréf til Hegels með bón um
fyrirframgreiðslu, ekki aðeins
fyrir Brand, heldur einnig fyrir
ósamið verk.
Svo illa er hann staddur fjár-
hagslega, að hann reynir að
spara sér að borga undir bréfin.
Á bréfi til föður míns er svo-
hljóðandi eftirskrift: „Að þessu
sinni notfæri ég mér tilboð þitt
um að borga ekki undir bréfið.
Ég geri það af illri nauðsyn, en
ekki af fúsum vilja.“ Og eftir-
skrift á bréfi til Hegels er þann-
ig: „Burðargjaldið undir þetta
bréf bið ég þig að skrifa á reikn-
ing minn. Það er dýrara að senda
bréf héðan en hingað.“
Þegar Ibsen nokkru síðar sneri
sér til norsku ríkisstjórnarinnar
og fór þess á leit, að honum yrði
veitt staða, sem gerði honum
kleift að gegna köllun sinni sem
skáld, þá gerðist það í raun og
veru, að honum var boðið starf
sem tollþjónn. Ibsen kaus heldur
að svelta áfram. En þessi afstaða
stjórnarinnar varð sannarlega
ekki til að milda hug hans í garð
föðurlands síns. Það lýsir vel við-
horfi hans til Noregs á þessum
tíma, að hann varð sér úti um
sporðdreka, sem við minnstu ert-
ingu bjóst til árásar af miskunn-
arlausri grimmd.
Sporðdrekinn hafði miklu hlut-
verki að gegna í lífi Ibsens á
þessu tímabili. Hann segir frá
honum í bréfi 1870:
„Þegar ég skrifaði Brand lét
ég sporðdreka standa í ölglasi á
skrifborðinu mínu. Stundum var
hann sjúkur og illa haldinn. Þá
var ég vanur að fleygja niður til
hans ofurlitlu ávaxtastykki. í
ofsareiði kastaði hann sér yfir
það og spjó eitri sínu. Síðan varð
hann rólegur og hress aftur. —
Er ekki líkt komið fyrir okkur
skáldunum? Náttúrulögmálin
gilda líka á hinu andlega sviði.“
Allan þennan tíma meðan
Brandur varð til, hina löngu og
erfiðu mánuði meðan Ibsen beið
eftir peningum frá Gyldendal,
já, raunar allt lífið, barðist frú
Ibsen hetjulegri baráttu og
reyndi eftir mætti að bægja frá
manni sínum öllum veraldlegum
áhyggjum. Hún tók á sínar herð-
ar alla umsjá heimilisins, — hún
saumaði, hún eldaði matinn, hún
gætti ýtrustu sparsemi. Þetta
hafa raunar margar fleiri konur
listamanna gert, en þá hefur það
viljað brenna við, að eiginmenn-
irnir hafa fyllzt þunglyndi og
lífsleiða og ekki tekizt upp við
vinnu sína af þeim sökum. Aðr-
ar konur hafa með ást og um-
hyggju vakið andagift manna
sinna, en hins v.egar eytt og só-
að peningum þeirra að vild. Frú
Ibsen tókst á ótrúlegan hátt að
stýra framhjá skerjum örbirgðar
og erfiðleika, og jafnframt fylgja
manni sínum eftir í mikilfeng-
legum skáldsýnum hans og
djörfu hugarflugi. Hún megnaði
jafnvel að gera sýnir hans stærri
og flugið hærra. Þess vegna gat
Ibsen skrifað föður mínum á
þessa leið:
„f sumar, þegar ég skrifaði
leikrit mitt um Brand, var ég
þrátt fyrir neyðina og kvölina
svo ólýsanlega hamingjusamur.
É'g fann til einhvers konar kross-
ferðargleði, ef ég má orða það
svo. Ég get ekki hugsað mér það
mótlæti, sem mig hefði skort
kjark til þess að þola.“
Á skemmtun sem haldin var í
norsku nýlendunni í Róm árið
áður, hafði til gamans farið fram
atkvæðagreiðsla um það, hver
gengi í slitnustu fötunum. Hen-
rik Ibsen hlaut verðlaunin. Undr-
un manna var því ekki svo lítil,
þegar hann dag nokkurn skaut
upp kollinum í Róm, klæddur
svörtum flauelsjakka, í skínandi
hvítri skyrtu og með skinn-
hanzka. Ritlaunin fyrir Brand
voru loksins komin. Gyldendal
hafði af rælni sent bókina á
markaðinn. Það var seint í marz-
mánuði 1866.
Brandur verkaði eins og
sprenging í bókmenntaheimin-
um. Hvert upplagið á fætur öðru
seldist upp. Fyrsta árið varð að
endurprenta bókina þrívegis. En
ekki nóg með það. Ibsen fékk
allt í einu skáldalaun, og að auki
ferðastyrk, sem hann hafði ekki
þorað að sækja um. Sigurður
sagði mér, að foreldrar hans
hefðu verið svo himinlifandi yf-
ir þessum „svimandi upphæð-
um“, að þau vissu ekki hvað þau
ættu að gera við alla peningana.
En í rauninni var hér aðeins um
mjög óverulegar upphæðir að
ræða.
Lánið virtist leika við Ibsen
þetta ár. Hann hafði yndi af að
spila upp á peninga, en þorði
sjaldnast að leyfa sér slíkt. Nú
tók hann að spila í happdrætti,
og það veit hamingjan, að hann
hlaut vinning og ekki einu sinni
heldur tvisvar. Hann var í sjö-
unda himni. „Nú bý ég yfir slík-
um krafti, að ég gæti auðveld-
lega lagt heilt bjarndýr að velli,“
segir hann í bréfi.
Hann hreinskrifar gamalt leik-
rit. Hann sýslar við verk, sem
hann lauk aldrei við. Hann velt-
ir fyrir sér efninu í „Kejser og
Galilæer“. En skyndilega er
hann orðinn gagntekinn af hug-
myndinni um Pétur Gaut.
Hann var orðinn gjörbreyttur
maður jafnt hið ytra sem innra.
Hann gekk svo glæsilega til fara,
að haft var orð á, að hann væri
orðinn sundurgerðarmaður í
klæðaburði. Hann lét klippa
skegg sitt á nýjan hátt. Hann
breytti meira að segja um
Framhald á bls. 36.
jHlill