Vikan - 15.01.1970, Qupperneq 22

Karl einn nf kvikindisætl
Nú hefur Amagarður verið
jormlega tekinn í notkun,
hiisið, sem hýsa skal handrit-
in okkar fornu, sem svo mikið
og oft hefur verið deilt um.
Með því ætti að skapast önn-
ur og betri aðstaða fyrir þá
menn, sem vilja helga sig ís-
lenzkum frœðum. Á ýmsu
hefur oltið í þessum efnum
frá öndverðu, og væri því ekki
úr vegi við þessi tímamót að
rifja ögn upp um þann, sem
fyrstur gat stundað íslenzk
frœði og ritstörf þeim lútandi
frá unga aldri.
Ólíklegustu menn öpuðu þetta
eftir í daglegu lífi með orðunum
„sem sagt: Gott! — en það var
orðtak Jóns þessa. Og öllu má
ofgera; þessi afturganga kækja
Jóns gerðu persómma nærri ó-
þolandi.
Örugglega eru þó fáar persón-
ur þessarar sögu frægari með
landslýð, nema náttúrlega Jón
Hreggviðsson — og kannski Jón
Marteinsson.
Á 6. síðu fyrstu útgáfu íslands-
klukkunnar eru þau skilboð frá
höfundi bókarinnar, að hún sé
ekki „sagnfriæðileg skáldsaga",
heldur lúti persónur hennar, at-
burðir og stíll, einvörðungu lög-
málum verksins sjálfs. Þrátt fyr-
ir þetta kemur fljótt í ljós, að
þeir, sem hér koma við sögu eru
flestir sannsögulegir, og þá vakn-
ar forvitni um, hvernig þeir hafi
Jónarnir þrír í íslandsklukku Laxness.
Af öllu því, sem Halldór Lax-
ness hefur skrifað, . þykir mér
mest til íslandsklukkunnar koma.
Þó hefur mér lengi fundizt ein
persóna þeirrar bókar heldur
hvimleiður karakter; en það er
hann Jón okkar Grinvicensis, eða
Jón Guðmundsson úr Grindavík.
Vafalaust hefur þessi leiði á
Jóni stafað af uppfærslu íslands-
klukkunnar í Þjóðleikhúsinu. í
hlutverki Jóns Grinvicensis var
Lárus Pálsson, eins og menn
muTia, og hentu menn mikið
gaman af því, hvernig hann
krókaði nef sitt framanvert með
vísifingrinum og klóraði sér á
íótunum á víxl með ristunum.
í raun verið, og að hve miklu
leyti þeir séu sannir í fslands-
klukkunni. Við skulum ögn líta
á hinn rétta Jón Grinvisensis:
Hann fæddist að Stað í
Grunnavík við Jökulfjörð 16.
ágúst 1705, kominn af prestum í
báðar ættir. Faðir hans Ólafur
Jónsson, var prestur, svo og hans
faðir, og móðir Jóns var prests-
dóttir. Þegar hann var tveggja
ára, lézt séra Ólafur úr Stóru-
bólu og nýfæddur sonur hans, en
Jón veiktist einnig illa og lifði
þó af. Fimm árum síðar fór hann
í fóstur til Pál3 lögmanns í Víði-
dalstungu. Þar var hann svo í
uppeldi og námi, unz hann hélt
í Hólaskóla haustið 1720 og út-
skrifaðist tveimur vetrum síðar.
Eftir það fór hann aftur að Víði-
dalstungu og starfaði sem skrif-
ari og meðreiðarmaður lög-
mannsins í nokkur ár. Ekki hugði
hann á frekara skólanám, né
siglingu til meiri menntunar,
hugur hans hneygðist helzt til
smíða, enda var hann hagleiks-
maður í höndunum.
En enginn ræður sínum næt-
urstað. Árið 1725 skrifaði Árni
Magnússon Páli lögmanni, og bað
hann að útvega sér Jón Ólafsson
fyrir skrifara. Ævintýraþrá og
forvitni báru hærri hlut hjá Jóni
og hann lagði af stað 27. sept.
1726, fékk vonda ferð og náði
ekki til Kaupmannahafnar fyrr
en 8. desember. Hann hélt þá
þegar til fundar við Árna, en
Árni mátti þá ekki heyra á ann-
að minnst, en Jón færi í háskól-
ann, lét meira að segja að því
liggja, að annars yrði ekkert úr
starfi Jóns hjá honum. Jón fór þá
í skólann, en bjó heima hjá Árna
við góð kjör; lét Árni þess iðu-
lega getið við Jón, að ekki hefði
hann kvatt hann til sín af íslandi
til þess að hann byggi við seyru
í Kaupmannahöfn.
Þannig er að sjá, sem samskipti
þeirra Árna og Jóns hafi verið
með ágætum. Ekki stóðu þau þó
ýkja lengi, því 1728 í október
kom upp „eldur í Kaupinhafn".
Þar brunnu „þær bækur, sem
aldrei og hvergi fást slíkar til
dómadags“. Við það komust bæði
Jón og Árni á hrakning, og hinn
síðari með það sem eftir var af
bókum hans. Ekki er talið lík-
legt, að Jón hafi skrifað mikið
fyrir Árna eftir brunann, en svo
mikið er víst, að Jón var hjá
Árna í banalegunni og vakti yfir
honum látnum 1730.
Um vorið tók Jón að búa sig
undir próf, en nú var þröngur
kostur hans, svo hann varð að
vinna fyrir sér með námi. Hann
fékk einhver störf varðandi
Árnasafn og dánarbú Árna. Um
haustið varð Hans Gram bóka-
vörður konungs, og fékk Jón
enn nokkra vinnu hjá honum.
Næsta vor gekk hann til gagn-
fræðaprófs og tók það með láði,
þrátt fyrir allt ónæðið.
Hugur hans stóð trúlega ekki
mikið til guðfræði, þrátt fyrir
námið, heldur höfðu hin fornu
fræði náð honum á sitt vald. Svo
vel vildi til, að möguleiki var
eygður til að sinna því hugðar-
efni, því í erfðaskrá Árna gerði
hann ráð fyrir, að eftir dag
þeirra beggja, hjónanna, skyldi
vöxtunum af fé þeirra varið til
22 VIKAN 3 tbl