Vikan - 03.04.1980, Page 53

Danmerkur kominn frá Rómaborg þar
sem hann hefði tekið subdjáknsvígslu.
Konungi list vel á manninn, býður
honum með sæmd til borðs með sér,
setur hann hið næsta sér og takast með
þeim fjörugar samræður.
1 viðræðum þessum kom í ljós að
hann hafði áður komið á fund Sveins
konungs með foreldrum sínum. En þá
hafði verið við hirð konungs heilagur
maður, Guðini, kallaður hinn góði, og
haft þessi orð um Jón litla sem þá var
fjögurra ára: „Þessi drengur er sannlega
heilagleiks spegill og sýnir í sínu bjarta
yfirbragði þann mann sem einkanlega er
af guði valdur til heilagrar þjónustu.”
Enda hlaut Jón ögmundarson slíkan
orðstír meðal þeirra sem kynntust
honum að vart á sinn líka. Hann var
sagður sérstaklega vel af guði gerður og
prýddur ótal kostum. Fríður í ásjónu,
bjartur í augum, gulur á hár, hávaxinn
og sterkvaxinn. Og ekki voru andlegir
kostir hans minni: hýrlegur við alla góða
menn, siðsamur, prýddur hæversklegri
hófsemd, elskulegur í viðmóti við alþýðu
manna og hvers manns hugljúfi.
Þegar hann var við konungshirðina
með foreldrum sínum í veislu var móður
hans skipað að sitja hjá sjálfri drottn-
ingunni, Ástríði, móður Sveins konungs.
Hún hafði Jón son sinn við borðið með
sér. Þegar dýrar krásir voru nú fram
bornar fyrir drottninguna varð svein-
inum það fyrir, sem jafnan pr barna
háttur, að hann rétti hendur til þeirra
hluta sem hann lysti. Þegar móðir hans
sá þetta vildi hún tyfta hann fyrir þessa
óhæversku og drap við honum hendi
sinni. En þegar drottningin sá þetta var
sem hún fylltist spáleiksanda þvi hún
sagði: „Ger eigi svo, mín kæra, því
hendur þessar sem þú slærð eru biskups-
hendur.”
Reyndist drottningin þar sannspá því
sveinninn átti eftir að rista nafn sitt í
sögu lslands undir nafninu Jón biskup
Ögmundarson hinn helgi.
En þetta var ekki eina skiptið sem
spáð var komu andlegs mikilmennis þar
sem Jón var því Ólafur konungur helgi,
postuli Norðmanna, hafði spáð
fagurlega fyrir móður hans þegar hún
tólf ára gömul var á ferð í Noregi með
foreldrum sínum. Egill, faðir hennar,
sonur Síðu-Halls, fór til hirðar hins
helga Ólafs konungs sem tók honum
með sóma eins og öðrum íslendingum
sem til hans leituðu.
Þegar dró að jólum um veturinn var
Egill bóndi venju fremur óglaður svo
konungur spurði hann hvað ylli ógleði
hans.
Egill sagði litla sök til þess vera, „en ef
Ævar R. Kvaran
KRAFTA
VERKIÐ
ég skal nokkuð til finna,” segir hann,
„þykir mér það helst vera, að Þorlaug
húsfreyja mín er eigi svo sæmilega sett
og haldin sem ég að þessari vors drottins
burðartíð, sem nú er að höndum
komandi.”
Þegar hinn mildi konungur heyrði
þetta bauð hann þegar i stað Þorlaugu
ásamt dóttur sinni, Þorgerði, til hinnar
miklu jólaveislu.
Jólakvöldið voru þær mæðgur á gangi
um konungshöllina með Ástríði
drottningu. Þegar konungur sér meyna
Þorgerði segir hann við Egil föður
hennar: „Þessi dóttir þín líst mér
stórlega væn og með góðu yfirbragði, og
það kann ég að segja þér, að hún verður
mikill lukkumaður og sá mun göfug-
astur ættbogi á Islandi, sem frá henni
kemur.”
Þótti mörgum þetta koma vel fram i
hinum heilga Jóni, syni hennar, sem
síðar varð biskup og frægur af krafta-
verkum og dyggðum. En það var eitt
mesta lán Jóns að faðir hans fól hann í
hendur hinum ágæta Ísleifi biskupi til
lærdóms, enda unni biskup Jóni mikið.
En margir höfðingjar trúðu Ísleifi
biskupi fyrir uppeldi sona sinna og urðu
margir þeirra höfuðkennimenn þjóðar-
innar og tveir biskupar, þeir Jón
Ögmundarson og Kolur nokkur, sem
síðar varð biskup í Osló.
En svo við hverfum nú aftur að
upphafi þessarar frásagnar þá sýndi
Sveinn Úlfsson Jóni mikla rausn og
vináttu og þegar Jón hafði kvatt hann
hélt hann með góðu orlofi konungs til
Noregs, og svo norður til Þrándheims
þar sem hann hugðist vitja helgra dóma
hins blessaða Ólafs konungs, guðs píslar-
votts. 1 þenna tíma réð fyrir Noregi
Magnús konungur hinn góði, sonur
Ólafs konungs. En konungur sat um
þetta leyti í Þrándheimi.
Um þessar mundir voru í borginni
margir íslenskir menn. Teitur, sonur
Isleifs biskups, og margt megtugra
manna af Islandi.
Þá höfðu þau tíðindi gerst að
íslenskur maður, Gisl að nafni, hafði
drepið einn hirðmann Magnúsar
konungs. Hét sá Gjafvaldur. Þetta var
blóðhefnd, að hætti forfeðra okkar, því
Gjafvaldur hafði vegið föður Gísls,
Illuga, heima á tslandi, þegar Gísl var
barn aðaldri.
En höldum nú áfram frásögninni eins
og komið var. Gísl var nú tekinn
höndum, fjötraður og hnepptur í
myrkvastofu. í þann mund var óvenju-
mikill fjöldi skipa við landfestar í Þránd-
heimi og skiptu tslendingar hundruðum.
En þegar landar okkar frétta að
íslenskur maður hafi verið hnepptur í
myrkvastofu og harðlega höndlaður
safnast þeir saman undir forystu Teits
biskupssonar um þrjú hundruð manna
lið og halda til dýflissunnar. Og það
skiptir engum togum, þeir brjóta upp
fangelsið.
En það er af Gisl að segja að hann
hafði tekið fangavist sinni með
karlmennsku og orti hann sér til dægra-
styttingar og hughreystingar þessar
vísur:
Kátr skalk enn, þótt ætli
aldrán víðir skaldi,
jörn taka oss að orna,
unda teins, að beinum.
Hverr deyr seggr, en svarri,
snart’s dreng skapat hjarta.
Prúðr skalk enn í óði
eitt sinn á þrek minnast.
[Þ.e.: Kátur skal ég enn vera, þótt
menn ætli mér dauða. Járnin (hlekkirnir)
taka að orna mér um bein (fæturnir
bólgna undan fjötrunum). Hver maðurá
að deyja, kona, en gef mér hugprútt
hjarta. Ég skal enn einu sinni minnast
prúður á þrek í óði mínum.)
En það er af Teiti biskupssyni að segja
að hann hjó af Gísl fjöturinn og tók
hann á sitt vald. Síðan héldu þeir
lslendingarnir fund með sér til þess að
ræða hvað gera skyldi við Gísl.
Þar kom þá einn af forystumönnum
hirðmanna Magnúsar konungs, Auðunn
gestahöfðingi, meðliðsitt og ætluðu þeir
að taka Gísl. Auðunn ávarpaði
lslendinga þessum orðum: „Eigi voruð
þér nú tómlátir, íslendingarnir, og það
hygg ég, að þér ætlið yður nú dóm á
manninum, en eigi konunginum. Væri
og vel, að þér rækið minni til, hvað
Þér hafið gert þennan morgun, og reiðst
hefur Magnús konungur fyrir minna en
teknir séu dauðadæmdir með valdi
þeirra Islendinga!”
Teitur svaraði: „Þegiðu maður, ella
munt þú tuskaður verða!”
Við þessi orð varð Auðunn í brottu.
Eins og við mátti búast varð úr þessu
hið mesta hneykslismál og skutu
hirðmenn á þingi til þess að taka málið
fyrir. En þeir voru reiðir mjög eins kom
fram í ræðu Sigurðar ullarstrengs en
hann komst svo að orði: „Það hygg ég
flesta vita munu, þá sem hér eru komnir,
að nú er veginn lögunautur vor
Gjafvaldur, og kom maður af Islandi
utan, er sakir þóttist eiga við hann,
hafandi þá atför, að hann veitti honum
þegar banasár, en leitaði eigi eftir
bótum, sem öðrum mönnum er títt.
Mun oss svo sýnast konungsmönnum,
sem lítið muni fyrir þykja að drepa
hirðina, ef þessa skal eigi hefna. Nú má
vera að þeir láti svo að ganga allt að
höfðinu og þyrmi eigi heldur konung-
inum en öðrum mönnum. Nú er slíkt
ódáðaverk mikilla og stórra hefnda vert,
og er eigi bættara þótt tíu séu drepnir
íslenskir fyrir einn norrænan og refsi
þeim svo sína dirfð, er þeir tóku mann úr
konungsvaldi.”
Síðan þagnaði hann. Þá stóð upp
Teitur biskupsson og mælti: „Vill minn
herra konungurinn gefa mér orlof til að
tala?”
Konungurinn spurði þann mann sem
hjá honum stóð: „Hver beiddi talsins?”
„Herra,” segir hann, „Teitur biskups-
son.”
Þá mælti konungur hátt: „Víst eigi
viljum vér leyfa þér að tala, því öll þín
orð munu spilla til, þau er þú mælir, og
væri það maklegt, að úr þér væri skorin
tungan.” Báðu margir íslenskir menn sér
hljóðs og orlofs og fékk enginn.
Þá stóð upp Jón prestur og mælti:
„Vill herra konungurinn leyfa mér að
tala mitt erindi?”
Konungur spurði: „Hver mælti nú?”
Honum var sagt að Jón prestur beiddi
orlofs.
Konungur mælti: „Leyfa viljum vér
þér.”
Þá hóf hinn heilagi Jón svo ræðu sína:
„Vorum herra, Jesú Kristi, er það að
þakka, að löndin eru kristin, Noregur og
Island, en áður óð allt saman, menn og
fjandi. Gengur fjandinn eigi nú svo
bersýnilega i augsýn við mennina sem
áður, en þó fær hann mönnunum sína
limu að fylgja og fram bera sin bölvuð
erindi, sem nú er skammt á að minnast,
að fjandinn mælti fyrir munn þeim, er í
fyrstu talaði, svo segjandi: Nú er veginn
einn konungsmaður, en maklegt væri,
að drepnir væru tiu íslenskir fyrir einn
norrænan.
En hugsið um það, góðurlherra, að
svo erum vér lslendingar yðar menn sem
þeir er hér eru innanlands, en það hygg
ég, að slíkir menn uni mest að vinna að
14. tbl. Vikan 53