Vikan - 06.11.1980, Blaðsíða 48

Undarleg atvik
auðmönnum einum til skemmtunar og
hagnaðar).
Eins og nærri má geta gáfu stjórn-
endur ríkis [íess sem hann var fæddur í,
Lu, lítinn gaum að tillögum hans og
ábendingum. En vegna þessara
hugsjóna varð það heitasta ósk
Konfúsíusar að hljóta ábyrgðarstöðu
þar sem hann gæti framkvæmt
hugsjónir sínar. Það kemur víst fæstum
á óvart að slíka stöðu fékk hann aldrei,
því litill vafi leikur á því að valdhöfum
mun hafa þótt kenningar hans stór-
hættulegar.
En hvernig gátu áhrif hans þá orðið
svona mikil! Jú, það gerðist með þeim
hætti að brátt mynduðust utanum hann
hópar lærisveina, sem Konfúsíus
kenndi, og þegar ungur maður hafði
hlotið nægilega menntun hjá Konfúsí-
usi sótti hann um starf fyrir nemanda
sinn hjá ríkinu og sýndi í þeim efnum
ótrúlega snilli, enda urðu margir
nemendur hans framúrskarandi
embættismenn. En sá var gallinn á gjöf
Njarðar að því minna tillit sem þeir tóku
til kenninga kennara sins því betur
vegnaði þeim hjá valdhöfunum. Áhrif-
anna af kenningum hans gætti af
þessum ástæðum ekki sem skyldi á hans
dögum. Engu að síður fór svo mikið orð
af þessum spaka manni að honum var að
lokum veitt opinber staða með feikna-
virðulegum titli. En hann var ekki lengi
að segja starfinu lausu þegar hann
uppgötvaði að titlinum fylgdu engin
völd.
Hann var nú kominn á sextugsaldur.
en þrátt fyrir það' lagði hann næstu tíu
árin í ákaflega erfið og stundum stór-
hættuleg ferðalög um hin ýmsu ríki í leit
að valdhafa sem tryði honum fyrir ríkis-
stjórn. Þegar hann var orðinn 67 ára
gamall tók hann að lokum boði
nokkurra lærisveina sinna um að hverfa
aftur heim til Lu. Og þar hélt hann svo
áfram að kenna til dauðadags, árið 479
f. Kr., en þá var hann 72 ára.
Kennarinn ogfrœðimaðurinn
Fyrir daga Konfúsíusar höfðu
höfðingjarnir að vísu kennara og
embættismenn sem kenndu undir-
mönnum sínum vinnubrögðin. En
Konfúsíus virðist vera fyrsti einka-
kennarinn í Kína og sá fyrsti til að beita
kenningum sínum til þess að bæta
stjómarfarið. Það fara engar sögur af þvi
að hann hafi flutt fyrirlestra. Líkt og
Sókrates síðar gerði í Hellas átti hann
samræður í smáhópum eða við einn I
einu. Hann athugaði gaumgæfilega
lyndiseinkunn hvers nemanda fyrir sig
og reyndi síðar að þroska manninn
alhliða. Hann lagði megináherslu á ein-
lægni og öll kenning hans var byggð á
siðfræðinni. Hann taldi stjórnvisku
byggjast á beitingu siðferðilegra
lögmála. Til þess að dýpka skilning
nemenda sinna lét hann þá kynna sér
mannkynssögu, skáldskap og hljómlist.
Til þess að kenna þeim að bregðast á
réttan hátt við vandamálum lífsins
kenndi hann þeim ýmislegt um mannleg
samskipti og hvernig þeir ættu að haga
sér við margvíslegar aðstæður.
Hann var hvorki strangur né kreddu-
fastur kennari. Hann tók það til dæmis
ekki illa upp þótt nemendur væru ekki
sammála honum og stundum viður-
kenndi hann jafnvel að þeir hefðu rétt
fyrir sér.
En með því að leggja áherslu á rétt
og skyldu einstaklingsins til þess að taka
meginákvarðanir sjálfur gróf hann
undan grundvelli ríkisvaldsins. Og með
því að taka sem nemendur jafnvel
fátækustu og vesælustu menn, ef þeir
voru greindir og einlægir, þá braut hann
í bág við einkarétt aðalsins til þess að
kenna stjórnarathafnir. (Hér fer að
verða Ijóst af hverju kommúnistar hata
hann.)
Trúarbrög Konfúsíusar og heimspeki
Þótt kenningar Konfúsíusar hafi
stundum verið taldar til trúarbragða var
hann ekki trúarleiðtogi i venjulegum
skilningi þess orðs. Hann var án efa trú-
hneigður maður að þvi leyti að hann var
þeirrar skoðunar að einhvers staðar í
alheiminum væri til afl sem stæði
réttlætisins megin. Og hann hafði mikið
yndi af helgisiðum trúarbragðanna.
vegna hins næma fegurðarskyns sem
hann bjó yfir. Hitt er svo annað mál að
hann taldi margt í trúarbrögðum
samtíma síns hjátrú eina og fordæmdi
það.
Heimspeki hans byggist ekki að neinu
leyti á dulrænum fyrirbærum. Yfirleitt
hefur kínversk heimspeki litt sinnt slíku.
Sama er að segja um þau fræði sem
fjalla um ráðgátur náttúrunnar,
takmörk og gildi þekkingarinnar, trú og
rökfræði. Kínversk heimspeki endur-
speglar þannig að miklu leyti skoðanir
Konfúsíusar, enda má hann reyndar
teljast upphafsmaður og höfundur
hennar.
Þótt Konfúsíus hafi ekki lagt mikla
áherslu á rökfræðina má ekki draga af
því þá ályktun að hann hafi verið óklár
hugsuður. Hins vegar efaðist hann um
það að hægt væri að gera sér Ijósa grein
fyrir hinum raunverulega heimi með því
að raða saman orðum. Hann hafði
svipaða afstöðu til þekkingarinnar og
nútímavísindin, nefnilega að leggja
meiri áherslu á reynslu en kreddur.
Mannúðin var meginásinn í heimspeki
Konfúsiusar. Kirkjunnar menn láta
þess aldrei getið að ýmislegt af þvi sem
Jesús mælti af visku höfðu aðrir sagt
löngu áður, svo hér var oft um gamla
speki að ræða. Gott dæmi þess er að
fimm hundruð árum áður en Jesús frá
Nasaret fæddist sagði Konfúsíus þessi
ógleymanlegu orð. „Það sem þú ekki vilt
að þér sé gert skaltu ekki öðrum gera.”
„Dyggð,” sagði Konfúsíus, „liggur í
því að elska aðra menn og samviskan í
því aðskilja þá.”
Fram á þessa síðustu tíma hefur fjöl-
skyldan verið burðarás kínverskrar
menningar, enda leit Konfúsius á
mannkynið sem eina stóra fjölskyldu.
Einlægni og gagnkvæm vinátta skyldu
því vera meginreglan og leiðarljós
manna.
í samræmi við þessar hugmyndir var
það skoðun hans, að rikið ætti að vera
rekið á eins konar allsherjar samvinnu-
grundvelli. En auðvitað braut þessi
skoðun í bág við allar ríkjandi hug-
myndir. Fólkið trúði því að háaðallinn
væri kominn af guðlegum forfeðrum og
ríkti þvi í nafni og með öflugri aðstoð
forfeðranna. En Konfúsíus lét þessa trú
sem vind um eyrun þjóta. Þessi trú þvarr
að lokum í Kina og átti Konfúsíus
vissulega rikan þátt í því. Sú var skoðun
Konfúsiusar um ríkisstjórn, að
rétturinn til að stjórna færi eftir hæfi-
leikanum til þess að gera þá sem stjórn-
að var hamingjusama. En þetta byggðist
hins vegar á þvi í hve ríkum mæli menn
hefðu til að bera dyggðir og kosti. Niður-
staðan varð þvi sú að hver sem hefði
slíkt til að bera hefði rétt til að annast
stjórn, en án þess hefði enginn rétt til
valda. Þetta túlkaði Konfúsíus með
þeim hætti að þjóðhöfðingi sem erft
hefði völdin ætti að fela allt
framkvæmdavald ráðherrum sem velja
ætti til þessara starfa sökum hæfileika
og dyggða.
Konfúsiusi var vitaniega ljóst að
menn eru mjög misjafnlega gæddir
slíkum hæfileikum. En hann taldi að
hægt væri að þroska þá stórkostlega
með réttri menntun. Hann lagði því
mjög mikla áherslu á menntun sem
beindist að því að auka hæfileika og
styrkja skaphöfn manna. Þótt hann
berðist ekki fyrir æðstu menntun öllum
til handa þá var hann þeirrar skoðunar
að jafnvel hinn aumasti þegn yrði að fá
einhverja menntun af tveim ástæðum.
í fyrsta lagi, að þareð hæfileiki
byggðist ekki á erfðum gæti einungis
víðtæk menntun tryggt að allir hinir
hæfustu fengju tækifæri til þess að þroska
sig, sjálfum sér og þjóðfélaginu til góðs. 1
öðru lagi, þarsem rikið byggðist á sam-
starfsgrundvelli væri víðtæk menntun
borgaranna nauðsynleg til þess að það
gæti starfað á fullkominn hátt.
Um strið hafði Konfúsíus þær
skoðanir að það væri vitanlega illt. En
væri nauðsynlegt að grípa til þess ætti að
gera það af fullum krafti og hann taldi
það fremsta skilyrði fyrir góðum árangri
styrjaldar að hernum væri gert algjör-
lega Ijóst hvers vegna hann berðist og
hann tryði á réttlæti málstaðarins.
Konfúsíus verður án efa að telja
meðal áhrifamestu manna mannkyns-
sögunnar. □
Þökk
fyrir
Ævar!
Greinaflokkur Ævars R. Kvaran,
Undarleg atvik, hóf göngu sina i
Vikunni fyrir róttum tveimur órum,
eða i 44. tölublaði 1978. í upphafi
mun ekki hafa verifl ákveðiA hve
lengi þættir hans birtust, en nú hefur
Ævar staðið skil ó vikulegum
greinum I meira en 100 vikur I röð.
Nú, þegar hló verður ó að sinni, er
ekki að efa að margur losandi
saknar vinar i stað.
Vikan þakkar Ævari gott samstarf.
KÍNVER8K
VISKA
SóVikan 45. tbl