Vikan - 20.12.1984, Síða 26

Vísindi fyrir almenning
Harry Bökstedt
Einkaréttur á íslandi: Vikan
Var minnkun
koldíoxíðs
orsök ísaidarmnar?
Það kann að hafa orsakað kólnun loftslags á gjörvallri jörðinni að
dró úr koldíoxíðmagni lofthjúpsins. Þegar það gerist ganga jöklar
fram og taka að myndast þar sem þeir voru ekki áður.
Koldíoxíö eða koltvíildi, eins og
þaö er stundum nefnt, liggur eins
og teppi í lofthjúp jarðar og heldur
inni varma. Þaö kemur í veg fyrir
að geislar, sem náö hafa að skína
á jörðina, endurkastist. En hvað
gerist ef magnið heldur áfram að
aukast eins og nú við sífellt meiri
brennslu kola, olíu, gass og annarra
efna sem upprunnin eru í jurtarík-
inu?
Þetta er ein af þeim spurningum
sem hvað mestar áhyggjur vekur
þegar horft er til framtíðar mann-
kynsins, sérstaklega í ljósi þess að
nú hefur verið uppgötvað að hlut-
verk koldíoxíðs í hitabúskap
jarðarinnar er jafnvel enn mikil-
vægara en áður var talið. Það
viröist vera náið samhengi milli
koldíoxíðmagns andrúmsloftsins
og þess hvort loftslag kólnar eða
hlýnar.
Þetta setur að mönnum ugg um
hvaö kunni að gerast eftir máske
20,50 eða 100 ár, eins og nú er hátt-
að aukningu þessa efnasambands
í andrúmsloftinu.
Menn búast við að vegna þessa
muni meðalhiti aukast um á að
giska eitt stig eða tvö og hvaða
afleiðingar hefur þaö?
Munu víðáttumikil héruð við sjó
hverfa í hafið? Veröur jafnframt
um að ræöa aukna möguleika til
jarðræktar annars staðar? Þessir
jarðræktarmöguleikar kunna að
veröa ekki einungis vegna hins
aukna hita heldur líka vegna
koldíoxíðsins sjálfs sem, eins og
kunnugt er, er mikilvægt hráefni í
ljóstillífun plantna.
Þetta síöasta sýnir hversu
vandamálið er flókið og hefur
margar hliöar.
En hvers vegna jókst koldíoxíö
í andrúmsloftinu þegar engir
nútímamenn voru til þess aö
menga það? Hvað orsakaði hinar
miklu sveiflur í magni þessa efnis
sem orðið hafa síðustu milljón ár-
in eöa svo? Svariö viö þessari
spurningu viröist tengjast þeirri
staðreynd að á sporbaug jaröar
um sólu verða hægfara breytingar
í tímans rás sem nú eru taldar
tengjast ísöldum í jarðsögunni.
Þessar breytingar á sporbrautinni
verða fyrir áhrif annarra hnatta í
sólkerfinu og valda því að afstaða
jaröar og fjarlægð frá sólu er alls
ekki hin sama frá ári til árs. Þetta
hefur meðal annars í för með sér
aö lengd árstíðanna breytist. Þá
er möndulhalli jaröar heldur ekki
ævinlega hinn sami. Sveiflutími
þeirrar breytingar eru 40000 ár og
breytingin veldur því aö hinir
ýmsu hlutar jaröarinnar geta ekki
búist við sama skammti af sólar-
geislum alla tíö.
Sá fyrsti til þess aö halda því
fram að þessar breytingar á spor-
baug og afstöðu jarðarinnar til
sólu væru orsök ísaldarinnar var
Júgóslavinn Milankóvic. Kenn-
ingu hans var þó mótmælt með
þeim rökum að þessar breytingar
væru allt of litlar til þess aö geta
orsakað svo afdrifaríkar breyting-
ar á loftslaginu.
Á seinustu árum fór menn að
gruna að koldíoxíðið ylli þessu.
Grunurinn varð sterkari þegar
svissneskir vísindamenn fundu
samhengi milli koldíoxíömagns í
loftbólum í ískjarna frá ísöld og
því hvort kjarninn var frá kulda-
skeiði eða hlýskeiði. Á kaldasta
skeiði ísaldar var koldíoxíðmagn-
iö í andrúmsloftinu eftir þessu að
dæma aðeins 180 ppm (milljón-
ustu hlutar ) á móti 280 viö upphaf
kolabrennslunnar sem hófst í iön-
byltingunni og 335 ppm nú. Reynd-
ar er gert ráö fyrir að þetta aukist
ánæstu árumuml,5ppmáárief
við höldum áfram að brenna kol-
um, olíu, viði og öðrum orkugjöf-
umúr jurtaríkinu.
Breskir kvarterjarðfræðingar
hafa komist að sömu niðurstöðum
um sambandiö milli loftslags og
koldíoxíös og Svisslendingarnir
en eftir öðrum leiðum.
Svo háttar til að koldíoxíömagn-
ið í höfunum er í jafnvægissam-
bandi við magnið í loftinu. Lífver-
ur sjávarins nýta sér þetta efna-
samband í stoðgrindur sínar. Með
nákvæmri rannsókn á hlutfalli
kolefnissamsæta í steingervingum
er hægt að áætla koldíoxíðmagn
sjávar og þar með andrúmslofts.
Þessi loftslagsskrá Bretanna nær
nú 340.000 ár aftur í tímann.
I ljós kemur að koldíoxíðmagn-
ið sveiflast nákvæmlega í sam-
ræmi við forsögn Milankovics um
breytingar á sporbraut jaröarinn-
ar. Menn hafa leitast við að skýra
hvernig þetta tengist. Ein tilgátan
er að aukið magn sólarljóss örvi
lífið í haffletinum sem leiði til þess
að meira er notað af koldíoxíði
sem síðan veldur því að loftslag
kólnar.
En hvernig sem þetta er skýrt
er víst að tölfræðilegt samband er
sannað milli koldíoxíðs í loftinu og
hitafarsins á jörðinni.
26 ViKan 45- tbl.