Vikan - 19.12.1940, Blaðsíða 9

VIKAN, nr. 51, 1940
7
púhimvi [MagnúsdóttVL:
Gjöf sorgarinnar
Eitt er skilyrði sorgar, það er ástin, án
hennar er engin hryggð. Hún er upphaf
alls, sem er, móðir sorgar og gleði, og því
eru þær systur, sorgin og gleðin og oft
hvor annarri sameinaðar.
Litli drengurinn, sem fæddist á Hrauni
í Öxnadal fyrir fimm aldarfjórðungum og
nokkrum árum betur, átti sér margvísleg-
ar raunir eins og önnur lítil börn. Það kom
fyrir að gullin hans brotnuðu og týndust,
og bezti vinurinn hans, hann pabbi hans
fór að heiman og tók hann ekki með sér,
en reiddi hann aðeins út að vallargarðin-
um. Slíkar raunir eru líkar gróðrarskúr-
um, sem fara mildum höndum um við-
kvæma barnssál.
Og litli drengurinn hló við blómgresinu,
himninum og hraundröngunum og snerist
hugglaður í kring um mömmu sína. Hann
vissi sem var, að gull geta menn ávallt
eignast og pabbi kemur bráðum heim.
En eitt sinn kom faðir litla drengsins
ekki heim, hönd dauðans hafði snortið
hann.
Þá kom grátklökkvi í gígjustreng litla
skáldsins, hann hafði hlotið gjöf sorgar-
innar. Hve föðurmissirinn leið honum að
hjarta má glöggt sjá af ýmsum ljóðum
hans, t. d. „Kvæði til vinar“ og „Saknað-
arljóð“. I Saknaðarljóðum minnist hann á
föðurástina, er var honum hið sama og
„guðfögur sólin grænum grösum“, og harm
móðurinnar:
„er hún aldrei sá
aftur heim snúa
leiðtoga ljúfan
ljós á jörðu
sitt og sinna.
Það var sorgin þyngst.“
Bernskan leið hjá, htauðug, ljúf og sár.
Sólskin og hret skiptust á. Gleði yfir ljúf-
um laufvindum og fegurð jarðarinnar,
sorg yfir þeim, sem eru úti í hretum lífs-
ins. Föðurmissirinn hafði víkkað skilning
hans, og vakið samlíðan hans með öllu,
sem þjáðist.
Hann fór að heiman með fullt fangið af
órættum óskum, draumum um langt,
auðnuríkt starf, þjóð sinni og ættjörð til
heilla. Þó áttu þessar þrár hans eftir að
verða að heilagri ástríðu.
Jónasi leið vel í skóla, líf hans var ekki
blandið þeirri beizkju að fá ekki að njóta
gáfna sinna, leiðinni til menntunar og
frama hafði verið lokið upp fyrir honum.
Hvarvetna blöstu við honum ný, dásamleg
verkefni. Gáfur hans duldust engum; hátt-
prýði hans aflaði honum vinsælda meðal
kennara og skólabræðra.
Á skólaárum sínum felldi Jónas hug til
þeirrar stúlku, sem fylgir ljóðunum hans í
gegn um aldaraðir. Því að til hennar orti
hann það ástaljóð, sem er perla allra slíkra
ljóða:
„Hlekki brýt eg hugar
og heilum mér
fleygi faðm þér í.“
Þessi orð verða betur skilin en skýrð,
því að þau eru eins og töluð út úr hjarta
allra, sem unna af allri sinni sál, sem ekki
eru lengur einn einstaklingur, heldur finna
sameininguna við aðra sál.
Þóra Gunnarsdóttir dó háöldruð, líf
hennar hefir ef til vill verið ríkt, ef til vill
snautt, um það vitum vér ekki. Sögu henn-
ar lýkur í rauninni um leið og samfylgd
þeirra Jónasar. Hann hefir gert þjóð sinni
hana ógleymanlega, sem unga, saklausa og
yndislega stúlku, líkasta blómknapp, sem
hann gæti borið og varið „öll yfir æfi-
skeið.“ Slík hefir minning hennar vakað í
huga hans. Þau skildu, þegar ástin var heit-
ust, eftir yndislegt ferðaæfintýri.
Hver vill spá í eyðurnar, hvernig líf
Jónasar hefði orðið, ef hann hefði kvænst
Þóru Gunnarsdóttur á ungum aldri ?
Ef til vill hefði líf hans orðið auðugra af
kyrrlátum unaði, og prestastéttin íslenzka
einu skáldinu ríkari. En hver veit þá nema
frumdrættir Ferðaloka hefðu farist------?
Og er það líklegt að ást Jónasar til ís-
lenzku þjóðarinnar í heild sinni hefði þá
orðið jafn eldleg og hún varð er hin ófull-
nægða æskuást fékk framrás í starfi hans
til að upphefja þjóð sína úr niðurlægingu
og vesaldóm?
Ef vér lítum yfir líf Jónasar, þá finnst
oss það undursamlega ríkt. Hann var svo
lifandi, svo sannur og ástríkur í allri sinni
baráttu. Á bak við allt var treginn, sorgin,
sem lifði í blóði hans og fylgdi honum alla
leið, gjöful á snilld og fegurð.
Jónas Hallgrímsson unni þjóð sinni með
slíkum eldmóði, að allt, sem miður fór í
fari hennar varð honum þjáning. Gullöld
þjóðarinnar man hann, yfir henni hvílir sá
frægðarljómi, sem samtíð hans bliknar
fyrir. Hann spyr:
„Hvar er þín fornaldarfrægð,
frelsið og manndáðin bezt?“
Hann sér í anda „Feðurna frægu, frjáls-
ræðishetjurnar góðu,“ sigla knörrum sín-
um að íslenzkri strönd, og reisa sér bú í
blómlegum dölum. Hann sér hetjur ríða
um héruð í litklæðum með blikandi vopn,
sér þær iðka íþróttir og auka hreysti sína
og frægð. Hann sér skrautbúin skip stefna
að landi. Hann spyr aftur:
„Hvað er þá orðið okkar starf
í sex hundruð sumur?
Höfum við gengið til góðs
götuna fram eftir veg?“
Hnignun þjóðarinnar sannar hann með
því að lýsa virðingarleysinu fyrir hinum
fornhelga þingstað Islendinga, Þingvelli, er
hann segir í öðru kvæði að alþjóð hafi ver-
ið helgaður.
„Búinn er úr bálastorku
bergkastali frjálsri þjóð.“
Og ennfremur:
„Glöggt eg skil, hví Geitskór vildi
geyma svo hið dýra þing.
Ennþá stendur glöð í gildi
gjáin kennd við almenning.“
Jónas mælir þessum átakanlegu orðum
til íslenzkra æskumanna:
„Svona er feðranna frægð
fallin í gleymsku og dá.“
Svo hörmulegt finnst honum ástand
þjóðar sinnar, að það gæti hrært klaka-
bundinn stein. Honum finnst hann heyra
rödd, sem kveður margt —
„um horfinn þjóðaranda,
hreystibrest og kveifarskap og neyð.“
En hann dreymir fyrir nýrri dögun,
fyrir fjörstraumnum, er alla beri með sér
— samanber:
„Fýstist enginn þá að sitja kyrr.“
Hann finnur sárt til hinnar andlegu
kreppu þjóðarinnar, og því biður hann þess
við heimför íslenzkra menntamanna frá
Kaupmannhöfn:
„Hamingjan veiti voru fósturláði,
svo verði mörgum deyfðarvana breytt,
allan þann styrk af ykkar beggja ráði,
sem alúð, fjör og kraftar geta veitt.“
Því að þeim mönnum, sem bergt hafa á
menntabrunnunum verður að treysta til
þess að vekja og glæða guðdómseldinn,
kjarna þjóðarinnar.
Til þess að vekja þjóðina til dáða, verð-
ur hann að koma við kaun hennar, jafn-
vel þó honum kenni sjálfum til um leið.
Og því deilir hann á aðburðaleysi þeirra,
sem alltaf vantar brýni til þess að ljáina
bíti, þeirra, sem ekki beri sig eftir björg-
inni í sjónum, og sofi sætar en söngurinn
hljómi. Hann deilir á eftiröpunina, á hálf-
dönsku yfirvöldin. Það særir hann að þjóð-
in skuli hafa gleymt liðinni frægðartíð, og
að hún skuli ekki lengur kjósa Þingvöll
fyrir aðsetursstað allsherjarþings íslend-
inga, en vilja heyja það þing á mölinni í
Reykjavík, þessum tilkomulausa fiskibæ,
sem honum virðist s' orta öll skilyrði til
þess að verða hjarta jóðarinnar.
Mitt í sorginni yfh fráfalli Bjarna Thor-