Vikan - 19.12.1940, Blaðsíða 37

VIKAN, nr. 51, 1940
35
GJÖF SORGARINNAR.
Framhald af bls. 8.
ist hann þá mannfundi og fór mjög ein-
förum. Það mun ekki hafa verið létt að
lifa á bónbjörgum með styrki, og hefir því
alltaf beðið um minna en hann þurfti.
Þegar svo veikindi og önnur óhöpp báru að
höndum, stóð hann berskjaldaður, því
fylgdu líkamlegri vanheilsu hans ávallt
þungar áhyggjur og andvökur, og ein-
stæðingsskapurinn svarf þá fast að hon-
um. Því að þrátt fyrir það, þó að Jónas
bæri gæfu til að eignast marga góða vini,
þá mun honum þó hafa fundist hann ganga
einn og óstuddur að þeim dimmu dyrum.
Sorgir lífsins voru margar og yfir þær
fyrndist aldrei, þær flykktust að honum á
erfiðum stundum, þegar þrekið brast og
örvæntingin ríkti einvöld í húmi sóllausra
daga og langra nátta.
Það var sérkennandi fyrir ást Jónasar
til ættjarðarinnar, hve ástvinamissir hans
varð honum margfaldur sársauki vegna
tjónsins, sem ættjörðin beið. I þessu sam-
bandi vil ég vitna í þrjú af erfiljóðum
hans.
Við fráfall systursonar síns, sem var
honum svo hjartakær, yrkir hann:
„Gott hugði eg til
af guði senda
ylinn að ala,
ást að festa —
ættjörðu skyldi
ungur renna
kvistur af stofni
fyrir krepptan reir.“
Með dauða Tómasar Sæmundssonar var
höggvið stórt skarð í vinahóp Jónasar, þar
missti hann einlægan, óeigingjarnan og
ástríkan vin og mikilsverðan starfsfélaga.
Sorgin hitti hann óviðbúinn og var mjög
sár, þá varð honum það eitt til harmalétt-
is að hann trúði því ,,að látinn lifir“, því
„Hvað væri ella guðleg gjöf,
geimur heims og lífið þjóða?“
Jónas trúði á æðra líf, að loknu hinu
jarðneska, en hann trúði ekki að því lífi
væri eytt, ef svo mætti að orði komast,
við sálmasöng og pálmaburð. Hann trúði
á framhaldandi starfslíf, samanber síðustu
ljóðlínurnar í erfiljóðinu eftir Tómas Sæ-
mundsson:
„Flýt þér vinur, í fegri heim;
krjúptu að fótum friðarboðans
og fljúgðu að vængjum morgunroðans
meira að starfa guðs um geim.“
í sorg sinni eftir vininn látna verður
honum missir f jallkonunnar ef til vill sár-
astur, hann varpar fram þessari spurn-
ingu í undrun sinni og kvöl:
„Hví vill drottinn dýrðarríkur
duftinu varpi jafnskjótt slíkur
andi hennar mesta manns?
Hví vill drottinn þola það,
landið svifta svo og reyna,
svifta það einmitt þessum eina,
er svo margra stóð í stað?“
En lífið deyr ekki, lífið lifir, og því mun
andi Tómasar Sæmundssonar halda áfram
eftir burtför hans að vera þjóð hans til
blessunar.
Hið þriðja erfiljóð, er ég vil vitna til,
var ort við hið sviplega og átakanlega frá-
fall séra Þorsteins Helgasonar í Reyk-
holti.
Þar líður skáldið dauðann með vini sín-
um og skilur allt — bæði á landamærum
lífs og dauða. Hann skilur að hin sterka,
eldheita ættjarðarást veldur óbærilegri
kvöl, því að:
„góður sonur getur ei séna
göfga móðir með köldu blóði
viðjum reirða og meiðslum marða,
marglega þjáða og fá ei bjargað.“
Vökin í hinum bláa ís verður hið síð-
asta athvarf, þar finnur sært hjarta frið-
inn í faðmi dauðans. En vinirnir standa
hryggir eftir innan landamæra lífsins,
stara út í bláar og hvítar vegleysur him-
ins og hauðurs og skilja ei vilja drottins.
En einn var sá er skildi, og enn gekk
hann fram fyrir þjóðina með ljóð, sem
ritað var hans eigin hjartablóði, enn hvatti
hann þjóð sína til framfara og frægðar-
verka, um leið og hann skýrði sorgarat-
burðinn um vininn, sem
„fríður og ungur hneig í stríði.“
,,. . . að vonum því hann var góður sonur.“
Lund Jónasar var viðkvæm og dul, sárs-
aukann sjáum við leiftra í ljóðum hans,
vér rennum grun í dýpt harma hans, án
þess að megna að kanna hana. Ef til vill
átti hann ekki sjálfur orð til að tjá þá.
Það veldur honum stundum undrunar að
hjarta hans skuli ekki bresta, og þá getur
hann komizt svo ankannalega að orði:
„Einatt það mér yndi jók,
eg er gerður úr steini og tré.“
Sorgin fylgdi honum að leiðarlokum,
heitar og kaldar voru hendur hennar, en
sársaukinn er hún veitti honum átti í sér
helgi fólgna. Hefir hann ekki einmitt skil-
ið fegurð hennar og göfgun og fró örvænt-
ingarinnar er hann yrkir:
„Harmaðu þreyttan þig á nótt og degi
í þögn og kyrrð svo hrygðin ríkja megi.“
Vér vitum fátt um ástir Jónasar, nöfn
nokkurra kvenna hafa að vísu verið nefnd
í sambandi við hann, og þar ber nafn
Þóru Gunnarsdóttur skærastan ljóma;
því hefir hún af mörgum unnendum Jón-
asar verið til þess kjörin að vera ástin í
lífi hans, konan, sem hann þráði og harm-
aði til dánardægurs, konan, sem hann sá
í allri fegurð himna og heima.
En hversu mörgum konum, sem Jónas
hefir unnað þá þekkjum vér þó þá stað-
reynd að engin þeirra varð eiginkona
hans — og er það þá fjarri að hugsa sér
það, að í raun og veru hafi hann aðeins
unnað einni konu, þeirri konu, er hann
skóp í draumum sínum og gæddi öllu því
fegursta, er hann þekkti og þráði? Sú kona
bar ef til vill svip þeirra kvenna, er Jónas
mætti á leið sinni, hún átti þá rödd, er
hann hafði fegursta heyrt, þá sál er hann
vissi hréinasta. En þrátt fyrir það, þá var
hún þó fyrst og fremst draumur hans um
konuna — draumur, sem aldrei rættist —
og draumarnir eru alltaf fegurstir.
Með þessu er ekki verið að reyna að
varpa rómantískum ljóma yfir manninn
Jónas Hallgrímsson, því fer fjarri, orðs-
týr hans þolir það vel, að þess sé einnig
minnst, sem hann átti af mannlegum
breyskleika. Ástir hans hafa eflaust ekki
ætíð verið bundnar hinum æðstu hugtök-
um um ást. Jafnvel Jónasi Hallgrímssyni
hlýtur að líðast það að hafa haft frum-
stæðar tilfinningar, hafa stigið á bálið.
„Kærðu þig ekki neitt um neitt,
þó nú sé farið að verða heitt;
brenndu mig upp til agna . . .“
En hann brann ekki upp til agna, hann
átti eitthvað í eðli sínu, sem var ósnortið,
barnslegt og hreint, hann átti sinn fagra
draum um konuna, sem fylgdi honum í
dauðann.
„Styð eg mig að steini,
stirðnar tunga,
blaktir önd í brjósti,
hnigið er heimsljós,
himinstjörnur tindra —
eina þreyi eg þig.“
Að minnast æfiloka Jónasar Hallgríms-
sonar er sem að hreyfa við opinni und,
svo hörmulegur varð viðskilnaður hans að
enn tekur þjóðina í það mein.
Vorið áður en hann lézt sendi hann
kveðju heim að Fróni, yndislega sonnettu,
sem ber í sér allar hans hjartans óskir,
hann biður þar að heilsa öllu, sem honum
þykir vænst um heima, en þó einkum ís-
lenzkustu ungmeynni ■— því að það er
stúlkan hans.
Vetrarlangt sóttu hann harmar heim,
hann var sjúkur og þreyttur og þráði
dauða. Skammdegismyrkrið grúfði yfir
sál hans, óheillavænlegt og örlagaríkt.
Hann hraktist einn í dimmum harma bár-
um, og fann hvernig
„hjartað brjóstið ber,
er blóðið logar þar í djúpum sárum.“
Andvakan rændi hann miskunn svefns-
ins.
„Fátt verður þeim til bjarga,
sem nóttin níðist á.“
Hvernig gátu blóm hjarta hans lifað í
því heljarmyrkri og kulda, sem umlukti
hann? Og þó — lífslöngunin er langæ, enn
þráði hann lífið, þráði heita geisla sólar-
innar, þráði nýtt líf, því að þrátt fyrir allt
þá átti hann þó enn huga síns sjálfs „í
hjarta þoli vörðu“.
Þegar vorið kom var það um seinan,
hann .var dauðadæmdur.
Jónas Hallgrímsson dó vorið 1845. Og
þó lifir hann enn á meðal vor samur og
nýr í nærfellt hundrað ár. íslenzkastur
allra íslandssona, ástvinur Huldu. Vér