Vikan - 19.12.1940, Blaðsíða 10

8
VTKAN, nr. 51, 1940
arensen fagnar hann því að svanurinn
flaug til sóllanda áður en hann ellisár sæi:
„hrafnaþing kolsvart í holti,
fyrir haukþing á bergi.“
Ef til vill hefir Jónas Hallgrímsson
aldrei verið harðorðari en þegar hann
stakk niður penna til þess að kveða niður
þann þjóðarósóma, er hann taldi rímurnar
vera. Til þeirra rakti hann fordild og fá-
ránleik íslenzkrar ljóðagerðar, hið saman-
skrúfaða form.
Hann þoldi ekki flekkina á skrúða þess
máls, er guðir höfðu mælt. Knúinn af heift
og harmi, en þó mest af ást til þjóðar
sinnar vann hann þann glæsilega sigur, að
endurvekja málsmekk manna og gefa þeim
svo fagurt fordæmi, að allir vilja eftir
breyta.
Allar árásir Jónasar Hallgrímssonar
voru árásir á stefnur eða stefnuleysi, mál-
efni en ekki menn, og allar voru þær frá
sömu rót runnar, frá ást hans til ættjarð-
ar og þjóðar, sem honum var í blóðið borin,
og hinni djörfu löngun hans til að endur-
vekja íslenzkt þor.
Hann spyr alla þjóðina:
„Veit þá engi, að eyjan hvíta,
á sér enn vor, ef fólkið þorir
guði að treysta, hlekki hrista,
hlýða réttu, góðs að bíða?“
Hann skorar á landslýðinn að „létta
svefnhettu“, því að enn sé nóg að vinna.
Fjallkonan er hin raunverulega brúður
Jónasar. Hulda, þjóðarsálin, sem býr í
sjálfri náttúrunni, hin sólfagra mey, er
hann gengur til fundar við sumarnóttina
yndislegu. Hann sezt við fossinn og syng-
ur. Það er óbrotinn söngur, er berst yfir
dali og hlíðar, fegurstur fyrir látleysi sitt
og kærleika, og fyrir sorgina, sem alltaf
leikur á einn strenginn.
Þessa nótt sér hann sýnir. Eggert Ólafs-
son birtist honum í sædrifnum klæðum.
Svo heit er þrá hans eftir að líta land sitt
á ný, að hann hverfur frá dánarheimum,
til þess að sækja fund Huldu og dveljast
með henni stutta stund í faðmi sumamæt-
urinnar. Þetta er eins og Jónsmessudraum-
ur. Blómin eru sálu gædd, þau bregða
blundi til þess að gleðja skáldið góða.
Eggert ávarpar þau, honum finnst svo
margs að minnast og veit, að einnig þau
hafa engu gleymt. Hann biður þau að
prýða lengi landið það, sem lifandi guð
hefir fundið stað. Það gleður hann að
hitta þau öll aftur, og þó vekur ef til vill
sóleyjan honum mestan fögnuð. Hann sér,
hve syfjuð hún er, hve örðugt hún á með
að halda sér vakandi, og því spyr hann:
„Vesalings sóley, sérðu mig?“
Eftirlátur eins og ljúfur faðir segir hann
sóleyunni að sofa vært og byrgja sig, því
að:
„hægur er dúr á daggamótt;
dreymi þig ljósið, sofðu rótt.“
Nýr flugmarskálkur.
Sir Charles Frederick Algernon Portal hinn nýi
flugmarskálkur Englands, sem tók við of Sir
Cyril Newall. Hann hafði áður á hendi stjóm
sprengjuflugsveitanna, sem farið hafa í nætur-
leiðangra til meginlandsins og þótti takast það
svo vel, að nú hefir honum verið falin yfirstjóm
orustuflugsveitanna líka.
„Of fögur.“
Stúlkan á myndinni heitir Virginia Martin. 1
nýafstaðinni fegurðarsamkeppni í Akron, Ohio, i
Bandarikjunum, felldi dómnefndin þann úrskurð,
er hún veitti fyrstu verðlaun, að Virginia væri
,,of fögur“ og kæmi því ekki til greina, hvað
verðlaun snerti. Hún hafði unnið svo oft fyrstu
verðlaun á fegurðarsamkeppni á ýmsum stöðum,
að þáttakendurnir mótmæltu því, að hún kæmi
nú til greina. Óneitanlega er þetta fögur og
spengileg stúlka, en að hún sé ,,of fögur“ finnst
oss nokkuð mikið í lagt.
Svo vel þekkir enginn sóleyna og getur
henni nærri. Þetta er fegursti ástaróður
Jónasar til íslenzks gróðurs. Og þennan
óð leggur hann á tungu Eggerts Ólafsson-
ar, þess manns, sem hann telur beztan og
glæstastan allra landsins sona. Hann læt-
ur smalann lýsa honum, fráleik hans og
vizku, og þjóðarsorginni yfir hinu sviplega
fráfalli hans, en einnig þjóðarvissunni um
það, „að nú er hann kominn í lífsins láð,
og Iifir þar sæll fyrír drottins náð“. Þarna
er ódauðleikatrú alþýðunnar framsett á
svo óbrotinn hátt, að það er eins og hugs-
nnin búi enn í huga skáldsins, en hafi aldrei
verið felld í formsins bönd.
Það dagar. Morguninn seilist upp úr
svölum austurstraumum, léttur og hreinn
líður blærinn yfir döggvaða jörðina. Og
þannig er skáldinu návist Huldu „sem ljós-
ið jörð á votri óttu“. Hann kveður hana,
þegar „dagur fyllir dalinn“. Og Hulda
hverfur til bústaða sinna „djúpt und bergi
bláu“. En skáldið geymir minningu hennar
alla daga.
I ljóðum Jónasar Hallgrímssonar um ís-
lenzka náttúru birtist ef til vill hans mesti
fögnuður. Þar lítur hann þá dýrð, sem er
söm um aldir, og þó lífi gædd, og þess
lögmáli undirorpin. Hver hefir gefið oss
glæstari lýsingu af landi voru en hann?
Meiri hásumar heiðríkju og hlýrri fegurð,
og þó — hvílík tign og veldi. Öllu því, sem
hann yrkir um, ann hann og biður fyrir
því. Hann biður sólina að hella geislum
sínum yfir dalinn, en hnjúkafjöllin helgu
og háu að vernda hann, þegar vindar
geysa.
Hann biður um eilífa drottins blessun
fyrir foldina, sem skín svo fagurt með
jöklum sínum og fossum, jafnvel særinn
verður bjartur. Um íslenzka náttúru yrkir
Jónas hvert ljóðið öðru yndislegra. „Þið
þekkið fold“, „ísland", „Gunnarshólma“,
„Þú stóðst á tindi Heklu hám“, „Fjallið
Skjaldbreiður“ og „Dalvísur“.
En hefði hann nokkurn tíma ort þessi
ljóð, ef hann hefði ekki dvalið í fjarlægð
við þá staði, er augu hans þráðu að líta?
Og þegar þeirri þrá varð fullnægt, varð
sýnin honum svo dýrmæt, að hún máðist
aldrei.
Hann lýsir sinni eigin þrá, er hann kveð-
ur um Eggert Ólafsson:
„0, hve hann hefir eftir þráð að líta
ástarland sitt með tignarfaldinn hvíta.<<;
Honum auðnaðist flestum öðrum frem-
ur að sjá ættjörð sína, og þó var það oft
ýmsum raunum blandið. En þrátt fyrir
margvíslega örðugleika á ferðum hans og
lamað þrek hans, var þó þrá hans eftir
að sjá landið og rannsaka það söm, og
þegar hann beið milli vonar og ótta eftir
ferðastyrk vorið 1842, fól hann allar sínar
óskir í þessari einu bæn:
„Leyfðu nú drottinn enn að una
eitt sumar mér við náttúruna.“
Og í auðmýkt bætir hann við:
„Kallirðu þá, ég glaður get,
gengið til þín hið dimma fet.“
Jónas Hallgrímsson átti alloftast við
mjög erfiðan hag að búa. Það lætur illa í
eyrum að segja að hann hafi soltið, og mun
þó oft hafa látið nærri. Hann var að upp-
lagi hið mesta snyrtimenni og tók sér því
afar nærri að vera lélega til fara. Forðað-
Framhald á bls. 35.