Vikan - 01.10.1992, Blaðsíða 28

Atriöi úr mynd Óskars, Sódóma Reykjavík. Óskar dregur ekki dul á
skoöanir sínar um leiksviö eöa hvít tjöld. Hér spjallar þessi fjölhæfi
kvikmyndageröarmaöur um leikara og leikhús og þær erfiöu
aöstæöur sem þeir sem þar starfa þurfa aö yfirstíga, oft á kostnaö
gæöanna. Ljósmynd: Einar Ólafsson.
myndir sem er bara hrúgaö saman í endinn
og þaö er mjög bagalegt því hann skiptir oft
mestu máli. Maður á ekki aö þurfa aö vinna
myndirnar þannig. Það er hægt að æfa hlut-
ina áöur en kemur aö tökum.“ Tökur á
Sódómu? „Þær fóru ekki fram í tímaröð held-
ur tvist og bast.“
LEIKMYND ÞRÚGNANNA
Þaö er fleira sem þarf að huga aö, bæöi í
kvikmyndum og í leikhúsum, til dæmis um-
hverfi og öll umgjörö. Óskar geröi hina frægu
leikmynd Þrúgna reiöinnar og tók þar nokkra
áhættu því aö þaö sem hann hélt aö væri til-
tölulega einfalt varð hið flóknasta mál.
„Kjartan Ragnarsson leikstjóri hafði sam-
band viö mig um vorið 1991 en þá var leikritið
ekki til þýtt. Við hittumst um haustið og þá
vantaöi töluvert upp á aö þýöingin væri tilbúin
þannig aö viö settumst niöur og unnum aö
þýðingunni og leikgeröinni sem ég held að
hafi verið mjög hjálplegt. Aftur á móti varö
tíminn til þess aö hanna leikmyndina ekkert
alltof rúmur. Og út af þessu tímahraki ákváö-
um viö aö leikmyndin yröi aö vera mjög ein-
föld. Ég var bara svo lítið inni í leikhúsvinnu
að ég hélt aö þetta væri einfalt. Þá var þetta
eitthvað þaö flóknasta sem leikhúsiö hefur
lent í. Þarna er bara svo gott tæknilið aö mál-
in voru leyst og sýningin varö sem betur fer
vinsæl annars heföi ég ekki veriö hátt skrifað-
ur innan Borgarleikhússins," segir Óskar, svo-
lítið púkalegur en þó greinilega stoltur af
þessu afkvæmi sínu.
Núna fær hann vinsamlegar móttökur þrátt
fyrir aö hafa valdið miklum taugatitringi viö
upphaf sýninga, þegar menn héldu að bíllinn
myndi jafnvel steypast fram af sviöinu. „Já,
þaö voru teknar burt fremstu tvær sætaraðirn-
ar af því aö sumir héldu aö þetta yröi hættu-
legt. Svo reyndist þó ekki vera og þeim var
fljótlega hent inn aftur."
VANDAMÁL LEIKARANNA
Viö minntumst dálítiö á stööuna í íslensku
leiklistarlífi og hér staldrar Óskar aöeins viö
þá hlið mála. „Þaö
pirraði mig svolítið aö
mér fannst sýning-
arnar á Þrúgum reiö-
innar fletjast út með
tímanum. Eiginlega
var generalprufan,
síðasta æfing í fullri
lengd og búningum
fyrir frumsýningu,
langbest. Ég sá frum-
sýninguna sem var
eiginlega of snurðu-
laus. Síöan sá ég tí-
undu sýningu og þá
síðustu. Strax í tí-
undu sýningu var
mér farið aö finnast
aö þetta væri orðiö
þannig að hjá leikur-
um væru setningarn-
ar farnar að jafnast,
þaö sem hafði verið
rólegt var fariö aö
heröast og öfugt. Á
síðustu sýningunni
fannst mér þetta eins
og bein lína.
Ég held aö þetta
sé algengt vandamál
hjá leikurum og þeir veröi aö sþarka í rassinn
á sjálfum sór,“ segir Óskar og finnur ýmislegt
aö hlutdeild góðra sýninga í islenskum leik-
húsum auk þess sem leikararnir lendi oft í því
að vera dæmdir fyrir sakir leikstjóranna og
handritahöfundanna. „Þaö horfa allir á leikar-
ann sem andlit verksins og hann er kannski
aö segja vonlausar setningar í atriöum sem
hafa engan tilgang í verkinu. Þetta er alls ekki
honum aö kenna nema hann sagöi já viö hlut-
verkinu, þetta er hans vinna. Leikarar eru ekki
í þeirri aöstööu aö geta neitað hlutverkum.
Þeir eru margir fastráðnir og fáir hafa efni á
aö neita fastráðningu. Mér finnst miklu væn-
legra til árangurs aö velja inn í hvert verkefni
ákveðinn hóp. Þá finnur fólk fyrir tilgangi frek-
ar en aö fá þaö á tilfinninguna aö þaö sé sett í
einhver hlutverk til þess aö vinna fyrir launun-
um sínum, ekki öfugt. Þetta hlýtur aö koma
niöur á gæöum leiksins og vera slæmt fyrir
hvaða leikara sem er. Ég veit að þaö eru til
leikhús í öörum löndum þar sem þeir einu
sem eru fastráönir vinna á skrifstofunum, leik-
ararnir eru síöan ráönir eftir hendinni," segir
þessi ungi leikstjóri, leikmyndahönnuður, kvik-
myndagerðarmaður og fleira og fleira. Þetta
er þaö sem hann vill sjá gerast.
HÆTTA FALSKS ÖRYGGIS
Er þetta það sem leikararnir vilja sjá gerast?
„Nei, þeir eru í svo erfiöri aðstööu og þetta er
mjög erfitt starf. Ef ég væri leikari myndi ég
sjálfsagt vilja vera fastráðinn en ég er aö tala
um gæöi sýninganna og mér finnst vera
slappt hlutfall og óhagstætt af góöum og lé-
legum sýningum. Leikararnir veröa aö hafa
þaö á tilfinningunni að þeir þurfi aö standa sig
í hlutverki til aö fá annað en það er náttúrlega
hörmulegt líf aö lifa viö þessa endalausu á-
hættu. Ég held líka aö þaö þurfi að vera á-
hætta í allri list til aö hún verði góö. Ef svo er
ekki hrynur hún. Ég má kannski ekki segja
þetta því aö auðvitað verður ríkið aö styrkja
leikhús en falskt öryggi leikaranna verður til
þess aö sumir fara aö slappa af.
Mér sýnist hins vegar aö oftast sé um aö
kenna slöppu handriti og leikstjórn. Til dæmis
hefur maöur heyrt af vandamálum hjá sjón-
varpinu en þegar ég var þar í sumar sem leiö
aö vinna viö leikrit þá sá ég ákaflega margt
mjög fært fólk. Þrátt fyrir þaö sér maður þessi
sjónvarpsleikrit ár eftir ár sem eru hundleiöin-
leg. Þaö er ekki leikurunum að kenna eöa
tækniliðinu, alls ekki, heldur bara illa völdum
verkum og leikstjórum. Sama gildir um leikhús
þar sem ekki eru valin rétt saman þessi atriði
og stundum jafnvel ekki róttir aöalleikarar,"
segir Óskar og það er ef til vill dæmigert fyrir
persónuleika hans að hann bregður hvergi
rómi eða svip meðan hann er aö tala um þetta,
frekar en væri hann að tala um kaffibollann
sinn og hlutverk hans á borðinu fyrir framan
hann. En hann meinar þetta frá innstu rótum.
Hann skrifar sjálfur handrit og leikstýrir. Er
heppilegt að sami maður sinni báöum þess-
um mikilvægu störfum? „Handrit er sko ekki
endilega listaverk út af fyrir sig heldur lýsing á
listaverki og ef maöur er þannig sem kvik-
myndagerðarmaður aö maður sjái fyrir sér
kvikmyndina þá er maður ekki bara leikstjóri
heldur ennfremur kvikmyndagerðarmaður.
Sumir sjá fyrir sér kvikmyndirnar en hafa ekki
tæknilega reynslu eöa þekkingu til aö koma
þeim yfir á tjaldiö. Þeir geta hins vegar komiö
á tökustað og sagt þeim sem gerir myndina
eða leikstjóranum hvað það er eöa var sem
þeir sáu fyrir sér. Ef handritshöfundur hefur
þessa þekkingu og reynslu sé ég ekkert at-
hugavert viö aö hann geri hvort tveggja en
síðan er þaö náttúrlega áhorfandans að vega
þaö og meta hvort sá sem gerir myndina hef-
ur eitthvað aö segja."
TÍMI TIL YNGINGA
Þaö fer aö líöa að lokum þessa spjalls og þá
er rétt aö skyggnast aðeins inn í einkalifiö hjá
Óskari sjálfum. Sofnar hann til dæmis yfir
hugmyndum og kvikmyndum sem renna i
gegnum höfuðið á honum á kvöldin. „Ég var
svolítið þannig áöur aö ég gat ekki hugsaö
svona nema rétt áöur en ég sofnaði en ég
verö fljótt leiöur á vinnuaðferðum og núna er
ég til dæmis mjög opinn fyrir hugmyndum
annarra, til dæmis til aö kynnast fleiri sjónar-
hornum sem eru ef til vill meira spennandi en
mín. Núna langar mig bara ekkert til aö fá eig-
in hugmyndir. Margir hafa gaukað aö mér
handritum og ég er aö skoöa þau. Svo langar
mig aö skrifa fyrir leikhús og hef þaö bak viö
eyraö. Framtíöin er ekkert skipulögö en núna
er ég að leikstýra í Nemendaleikhúsinu.
Þau tóku áhættu með þvi aö fá mig til þess
þar sem óg er ekki leikmenntaður. Þau þurftu
samþykki fyrir þessu og þaö var svolítið maus
og þaö kom gagnrýni frá leikstjórafélaginu
þannig aö ég þurfti að verja höfuö mitt. Þaö
tókst og ég er mjög feginn því. Þetta gengur
mjög vel og mér finnst alveg kominn tími á aö
þaö sé yngt upp í leikstjórafélaginu. Þaö er þó
erfitt vegna þess aö þessar stööur eru um-
setnar og passaðar en þaö er ekki nógu gott
því þaö er til mjög margt fólk sem getur gert
góða hluti. Þaö vantar í þetta ferskleika," segir
hann, þessi fyrrum feiti maöur sem nú kann
sér vel, einsamall í einkalífinu.
„Ég gæti ekki staðið fyrir fjölskyldu. Ég
reyni það ekki því ég er aldrei heima. Ég hef
nokkrum sinnum reynt aö byrja aö mynda fjöl-
skyldu en þaö hefur aldrei gengiö. Ætli ég
dagi ekki uppi sem piparsveinn eöa gifti mig
um sextugt. Ég vil bara alls ekki veröa háður
einhverjum fyrirframgefnum áætlunum." □
28 VIKAN 20.TBL. 1992