Vikan - 28.01.1993, Qupperneq 26

hvorki aö verja það né rétt-
læta,“ segir Súsanna.
Hún segir jafnframt þá
gagnrýni sem hún fær sem
gagnrýnandi ekki snerta sig
enda sé annarra manna reiði
annarra manna reiði. Nokkrir
leikhúsmenn hafa fundið sig
tilneydda að skrifa á móti - að
þeirra mati - ósanngjörnum
leikdómum frá henni en það
kom aðeins einu sinni fyrir í
Þjóðviljanum.
„Það var pent - ekki nein
sprengja," segir Súsanna. „Ég
velti því ekkert fyrir mér hvort
einhver yrði reiöur eða einhver
myndi svara, þetta var bara
það sem mér fannst. Ég
bregst við öllum sýningum og
á þennan hátt við þessum
sýningum. Hins vegar get ég
vel skiliö að fólk verði reitt.
Maður vill ekkert fá svona
framan í sig. En mín afstaða
er sú að mér er ekkert sama
um leiklist og ef fólkinu, sem
vinnur við leiklist, er sama þá
verður því miður bara að fórna
því. Ef það hefur ekki hæfi-
leika til að vinna við hana
sómasamlega þá er það ekki
mitt að halda því fram að þaö
hafi gert það. Ef maður segir
satt og er heiöarlegur verða
ekki allir glaðir. Það á ekki
bara við um leikhús heldur lífið
almennt. Fólk vill fá að lifa í
sjálfsblekkingunni. Eins og
segir í Villiöndinni eftir Ibsen -
ef þú tekur þessa sjálfsblekk-
ingu frá fólki þá ertu að taka líf
þess í burtu."
Súsanna er í góðu sam-
bandi við leikhúsfólk og segist
fá mun meira af jákvæðum
viðbrögðum en neikvæðum
frá leikhúsfólki. Hún segir þá
þögn sem ríkt hafi milli leik-
húsgagnrýnenda og leikhús-
fólks ekki eiga að vera og því
síður að leikhúsfólk þori ekki
að svara því það haldi að þá
fái það slæma dóma það sem
eftir er. Súsanna segir það
siðferðisbrot ef gagnrýnandi
ætli að refsa einhverjum fyrir
þaö eitt að bregðast við.
Stundum berast henni til
eyrna undarlegar skýringar á
því af hverju hún gaf einhverju
verkinu slæma dóma. Til
dæmis þegar Fröken Júlía hjá
Alþýðuleikhúsinu féll henni
ekki átti skýringin að hafa ver-
ið sú að hún hafi hitt fyrrver-
andi eiginmann sinn og orðið
svo um að hún reif einhverja
leikskrá af stelpu og strunsaði
inn í sal.
Súsanna var gift inn í leik-
arastéttina ( nokkur ár og hef-
ur því töluverða innsýn í starf-
ið. Hún er viss um að þetta sé
erfiðasta starf sem til sé.
„Þetta er eitt af fáum störfum
þar sem frammistaöan er veg-
in og metin opinberlega. Það
er ofboðsleg samkeppni í leik-
húsunum. Auðvitað tekur fólk
því mjög alvarlega þegar sagt
er opinberlega aö það ráði
bara ekki við það sem það er
að gera og verður sárt. Sárs-
aukinn birtist svo sem reiði.
Það er mjög skiljanlegt því
leikarinn vinnur vinnu þar sem
hann er sýnilegur. Hann veit
að mikið af því fólki sem situr
úti í sal er búið að lesa hálf-
gerðan dauðadóm yfir hon-
um,“ segir Súsanna. „Rithöf-
undar eru aftur á móti ósýni-
legir og geta varið sig með því
að segja að þessi stelpa sé
bara fífl sem skildi ekki verkið.
En leikarinn þarf vesgú að
mæta á sviðið næsta kvöld.
Það er mjög skiljanlegt að
leikhúsfólk bregðist við og gott
aö það geri það.“
Súsanna kýs hvorki að lesa
handritið fyrir sýningu né fara
á æfingu á verkinu. Hún les
sér heldur ekki til um verkið
eða höfundinn. Hún segist
ekki vilja byggja gagnrýni á
því sem aðrir séu búnir að
skrifa eða segja um verkið
eða á fyrirfram ákveðnum
hugmyndum sínum á því
hvernig sýningin eigi að vera.
„Það er best að leikhús-
gagnrýnendur hafi mjög ólíka
eiginleika, að þeir séu ólíkt
fólk og ólíkir áhorfendur. Fyrir
mér er leikhúsið lifandi list og
á sama hátt og leikarinn þarf
aö vera opínn inn í kviku í því
hlutverki sem hann tekur að
sér hverju sinni finnst mér að
gagnrýnandinn þurfi að vera
galopinn tilfinningalega og
leyfa leikhúsinu að snerta sig,“
segir Súsanna. „Ég kann ekki
þá aðferð að „intellektúalisera"
hlutina og mér finnst það leið-
inleg aöferð og ekki viðeig-
andi. Ef leikritið er sárt leyfi ég
því að meiöa mig og vel
hepþnað tilfinningadrama er á
við þerapíu."
Fyrir nokkrum árum var Sús-
anna á gagnrýnendaráðstefnu
í Helsinki, þar sem margir voru
þeirrar skoðunar að gagnrýni
væri viss tegund af skáldskap.
Súsanna kallar það merkileg-
heit og segir gagnrýnina aldrei
geta verið neitt annað en við-
þrögð við listgrein.
„Mér finnst að gagnrýnandi,
sem heldur að hann sé að gera
eitthvað annað en að vera
gagnrýnandi, sé að kafna úr
minnimáttarkennd. Það var
lenska hér á tímabili, bæði í
leikhúsgagnrýni og bókmennta-
gagnrýni, að vilja hafa gagn-
rýnendur góða. Ef þeir eru ekki
starfi sínu vaxnir og ekki má
anda á þá eiga þeir bara að
vera einhvers staðar annars
staðar. Mér finnst mjög margt
hafa breyst," segir Súsanna.
Finnst henni hún hafa tekið
þátt í að breyta ímynd gagn-
rýninnar og gagnrýnendanna?
„Ég hef verið einn hlekkur-
inn í að breyta þessari ímynd.
Það lyftir enginn einn bjargi.
Það hjálpaði að ég þekkti leik-
húsið vel og þá sem starfa þar
og var því ekki einhver óþekkt
stærö. Leikhúsfólkiö var voða
sjokkerað því það hélt að ég
yrði svo góð við það en mitt
mottó í lífinu er að stundum
þarf maður að vera svo ofsa-
lega vondur við fólk til að vera
góöur við þaö,“ segir Súsanna.
Hún er einnig vön að skrifa
bókmenntagagnrýni fyrir
Morgunblaðið og segir það
tvennt ólíkt að skrifa bók-
menntagagnrýni og leikhús-
gagnrýni. Þegar bókmennta-
gagnrýni er skrifuö er hún í
nánu sambandi við bókina og
hvorki höfundurinn né persón-
urnar sjást en í leikhúsinu
byggist allt á frammistöðu
þeirra sem sýna verkið.
„Maður getur átt á hættu að
mæta höfundi bókarinnar
kannski einhvern tímann á
næsta ári úti á götu en í leik-
húsinu mætir maður allri stroll-
unni alla næstu viku og allir
ofsalega sárir og fúlir. Það er
ólíkt að ætla aö ná yfir heilt
svið og nokkrar listgreinar.
Bókina sviðsetur maður sjálfur
og það breytir enginn leikstjórn
manns," segir Súsanna. „Þetta
er bæði vont og gott starf; gott
að því leyti hvað það snertir
mig, vont að því leyti hvað ég
fæ mikinn frumsýningarskrekk.
Ég veit ekki út af hverju en ég
er veik allan daginn fyrir frum-
sýningu, ég kvíöi svo fyrir. Ég
velti því aldrei fyrir mér hvort
það er gaman eða ekki. Það
felst í því viss ögrun að því leyti
að það þýðir ekkert að horfa á
hlutina yfirborðslega, það er
ekki hægt að vinna þessa
vinnu yfirboðslega. Það er það
sem heldur mér í starfinu."
SIUA AÐALSTEINSDÓTTIR,
LEIKLISTARGAGNRÝNANDI
RÍKISÚTYARPSINS:
SÚPERGAGNRÝNI
Á LÍTIÐ ERINDI í
DAGBLÖÐIN
„Leikhúsgagnrýni er fyrst og
fremst fyrir þá sem hafa á-
huga á leiklist, þaö er að segja
þennan almenning sem er svo
duglegur að sækja leikhús á
íslandi," segir Silja Aðalsteins-
dóttir sem sinnt hefur leikhús-
gagnrýni undanfarin ár á Rás
1 hjá Ríkisútvarpinu. „Gagn-
rýnin býr fólk undir að fara á
sýninguna og gefur því grunn
til að tala um hana. Ég veit að
mjög margt af fastagestum f
leikhúsunum notar gagnrýnina
þannig til að vera sammála
henni eða ósammála henni f
einu eða í öllu og til þess að fá
meira út úr sýningunni. Þegar
búið er að benda manni á leið
til að skoöa sýninguna getur
maður borið þá leið saman við
upplifun sína. Leikhúsgagn-
rýnin hefur alveg sömu og
jafnvel meiri þýðingu og bóka-
gagnrýni vegna þess að bæk-
urnar eru alltaf þarna til að
fara í aftur en sýningin er svo
einstök og gagnrýnin hjálpar
manni til þess að njóta hennar
betur og fá meira út úr henni.
Einn tilgangur leikhúsgagnrýn-
innar er líka sá að fólk geti
sagt eftir að hafa heyrt hana:
Þetta er eitthvaö fyrir mig -
eða: Þetta er ekkert fyrir mig.“
Silja sér hverja uppfærslu
tvisvar; hún fer á sýninguna
fyrir generalprufu sem og
frumsýninguna. Handritið les
hún ef sýningin er hjá Leikfé-
lagi Akureyrar því þá kemst
hún ekki tvisvar.
„Leikarar tala oft um að þeir
vilji fá súpergagnrýni, verulega
vitiborinna og lærðra manna í
leikhúsfræðum, í leiklistartíma-
riti, manna sem gætu tekið
sýninguna alveg í sundur og
bent á aðrar leiðir eða bent á
gallana og orðið leiðbeinandi
fyrir leikara og ekki sfst leik-
stjóra. Ég er alveg sammála
um að slík súpergagnrýni væri
mjög þörf og góð en hún á lítið
erindi inn í dagblöð og útvarp
því hún er allt of hátimbruð fyr-
Silja Aöal-
steins-
dóttir,
Ríkisút-
varpinu,
segir
gagnrýn-
endur
vera full-
trúa hins
þjálfaöa
leikhús-
áhorf-
anda.
26 VIKAN 2.TBL. 1993