Vikan - 25.02.1993, Blaðsíða 40

m
ÖFUGMÆU ÍSLENSKRAR TUNGU UOMUT 51A51>l8M3JeÍ LLaMOUtö
Snemma á þessari öld,
þegar fólksbifreiöastjór-
ar fóru aö aka farþegum
gegn gjaldi, voru bílar þeirra
z kallaöir leigubílar. Oröið þótti
O nokkuö gott þar til seinna á
co öldinni aö menn fóru aö leigja
cr út fólksbifreiðar án bílstjóra.
^5 Þá bíla var ekki hægt aö kalla
o leigubíla vegna þess aö orðið
2 var þegar til í málinu. Bilarnir
5 voru því kallaðir b/'/aleigubílar.
Einhvern tímann í framtíöinni
^ gæti einhverjum hugkvæmst
o aö leigja út bíla með einkabíl-
- stjóra. Þaö er reyndar gert
X víöa erlendis. En hvaö veröa
h þannig bílar kallaöir?
/.e/guð/'/aleigubílar?
Menn sem eiga viö ein-
hvern vanda aö stríða eru yfir-
leitt ekki kallaöir vandamenn.
Vandamenn eru skyldmenni
manns eöa tengdafólk. Sum
orö í málinu merkja allt annað
en ætla mætti. Oröið hljóö
getur til dæmis bæöi þýtt
þögn og hávaði. Þegar kenn-
ari biður nemendur sína um
hljóö ætlast hann ekki til aö
þeir reki upp vein. Hann vill fá
þögn í bekkinn.
Hafið þiö tekið eftir því aö
orðið vinur þýöir stundum
garmur, ræfilstuska eða eitt-
hvaö þaðan af neyöarlegra;
aö minnsta kosti eitthvað sem
ekki er beint hægt að setja í
samband við vináttu? Þegar
einhver segir „Jæja vinurinn,
er ekki annars allt gott að
frétta bara?“ þá er nokkuö
augljóst aö hann er ekki aö
tala við vin sinn heldur ein-
hvern aumingja eöa mann
sem er lægra settur í þjóöfé-
laginu. Þaö er til dæmis ólík-
legt aö brjóstumkennanlegur
þurfalingur ávarpi bankastjóra
þannig. Hins vegar er ekkert
athugavert við aö bankastjóri
ávarpi þurfaling þannig - utan
vinnutíma aö sjálfsöpöu.
Stundum segja Islendingar
tóma vitleysu þegar þeir ætla
aö bera fram erlend orö; nota
áherslur sem þeim finnst út-
lenskulegar þótt eðlilegast
væri aö nota íslenskar áhersl-
ur. Þannig kalla margir höfuð-
borg Eþíópíu Addis Ababa -
nákvæmlega eins og orðið er
skrifaö á íslensku. Þú heldur
kannski aö áherslurnar skipti
ekki svo miklu máli. Lestu þá
eftirfarandi orö upphátt og
haföu áhersluna á ööru hvoru
atkvæði:
lau GAR da GUR.
Þarna séröu. Þetta er orðið
laugardagur meö vitlausum á-
herslum.
Ameríski söngvarinn Fats
Domino er stundum kallaöur
dó/W/nó hér á landi þótt eöli-
legra væri aö kalla hann ein-
faldlega Dominó (eöa Daminó
eins og hann er kallaöur í Am-
eríku). Mörgum íslendingum
finnst endilega að stafurinn O
hljóti alltaf að vera borinn fram
sem Ó f erlendum orðum,
segja kannski Pé Eddl Ó (þótt
skrifað sé P L O) þegar þeir
tala um Frelsissamtök Palest-
ínumanna. En stafurinn O er
ótrúlega oft borinn fram sem O
(en ekki Ó) í erlendum orðum.
Italska setningin O Sole Mio er
til dæmis borin fram O sole
mío en ekki ó sólei míó. Hofer
alls ekki það sama og hóf.
Svipaða sögu er aö segja
um stafinn /. Hann er ekki
endilega borinn fram sem /' f
erlendum oröum. Enska nafn-
iö lan er ekki borið fram sem
ían eöa Æan heldur einfald-
lega lan. Hins vegar geta ítalir
ekki sagt / og þess vegna er
orðið p/zza borið fram píddsa
(meö í) en ekki piddsa.
Sum íslensk hljóö er ekki
hægt aö bera fram í mörgum
erlendum tungumálum, til
dæmis þessi órödduöu hljóö:
HN, HL og HR (eins og í orö-
unum hné, hlíö og hreinn).
Þessi hljóð eru mun algengari
í sunnlenskum framburði en
norðlenskum og koma iðulega
fyrir þótt þau séu ekki stöfuð
þannig. Oröin álpast og henta
eru þannig borin fram fyrir
noröan: ál-past og hen-ta en
fyrir sunnan segja menn áhlp-
ast og hehnnta. íslenskir út-
varpsmenn ættu aö hafa þetta
hugfast þegar þeir bera fram
orö eins og Help og Clinton.
Alþjóðlegur framburður á
þessum oröum er eins og
norölenski framburöurinn okk-
ar. Bretar og Ameríkanar
segja til dæmis ekki Klihnnton
nema þá ef þeir eru af íslensk-
um ættum. Þeir segja Klin-ton
(eöa því sem næst). Annars
er svolítiö merkilegt hvaö
margir útvarpsmenn viröast
halda að þeir séu barnapíur.
Hafiö þiö ekki heyrt þá segja:
..og ég ætla að vera meö
ykkur til miönættis," eöa eitt-
hvaö í þeim dúr? Aö vísu
bæta þeir ekki viö: ...en þá
koma pabbi og mamma heim
úr bíó,“ en hver veit nema þeir
hugsi þannig? Þegar ég heyri
útvarpsmann segja til dæmis
„Ég heiti Kalli kaldi og ég ætla
aö vera meö ykkur næstu
tvær klukkustundimar," skipti
ég strax yfir á aðra rás. Ekki
þaö að ég hafi neitt á móti
þessum Kalla kalda í sjálfu
sér. Ég er bara fyrir löngu
kominn af barnsaldri. □