Vikan - 21.04.1993, Page 24

TEXTI: EINAR ÖRN STEFÁNSSON / UÓSM.: BRAGIÞÓR JÓSEFSSON
VIÐTAL VIÐ FRIÐRIK SOPHUSSON FJÁRAAÁLARÁÐHERRA

STOLASKIPTJ
AÐEUIS HJA
KROTUM
að er í nógu að snúast hjá Friðrik Soph-
ussyni fjármálaráðherra um þessar
mundir sem endranær. Hann lagði ný-
lega fram frumvarp á Alþingi um að afnema
ríkiseinkasölu á tóbaki en hún hefur verið við
lýði í meira en sextíu ár. Og Friðrik vill ganga
lengra því að hann vill líka leggja niður áfeng-
iseinkasölu ríkisins og láta kaupmenn um að
selja áfengi. Mestur tími fjármálaráðherrans
hefur að undanförnu farið í undirbúning fjár-
lagagerðar næsta árs og viðræður við svo-
nefnda aðila vinnumarkaðarins, ASÍ og VSÍ,
um leiðir til lausnar á kjaradeilum en þær leiðir
hafa reynst torfundnar og vandrataðar á þess-
um erfiðu tímum. Við tylltum okkur niður í Rúg-
brauðsgerðinni þegar stund gafst milli stríða
skömmu fyrir páska.
- Nú er fjárlagagerð fyrir næsta ár að hefjast.
Hvernig lítur dæmið út ístórum dráttum?
„Tekjur og gjöld eru um hundrað milljarðar.
Mér sýnist að í ár geti greiðsluhalli ríkissjóðs,
það er munur á tekjum og gjöldum ársins,
numið rúmum tíu milljörðum króna. En á
næsta ári, ef ekkert verður að gert, getur hall-
inn orðið talsvert meiri eða fimmtán til tuttugu
milljarðar. Ástæðan er sú að vandamál eru í
ríkisrekstrinum af tvennum toga.
Annars vegar er ástæðan hagræns eðlis,
verri efnahagshorfur gera það að verkum að
tekjurnar, sem ríkið fær að óbreyttum skatta-
reglum, lækka og útgjöld vaxa vegna þess að
efnahagurinn er lakari, til dæmis vegna at-
vinnuleysistrygginga. Þetta er hagrænn halli.
Hin ástæðan er þessi kerfislægi vandi sem
við stöndum frammi fyrir. Hann liggur í því að
Alþingi setur sífellt nýjar reglur um að úr sam-
eiginlegum sjóði landsmanna eigi að greiða
hitt og þetta sem allir telja vera sanngjarnt og
eðlilegt. Hér má til dæmis nefna greiðslur til
ellilífeyrisþega, en þær vaxa vegna fjölgunar
fólks á ellilífeyrisaldri, og greiðslur til heilbrigð-
ismála. Þegar allt er talið, líka á sviði mennta-
mála, erum við með vel á þriðja milljarð sem
er innbyggður halli í kerfinu. Þetta köllum við
kerfislægan halla og þessi vandamál hafa ver-
ið til skoðunar ekki einungis hjá okkur heldur
líka hjá nálægum þjóðum sem hafa við svipuð
vandamál að etja í efnahagsmálum. Þessi
vandamál eru að sliga þessar þjóðir.
VELFERÐIN LÖGUÐ AÐ
VERSNANDI EFNAHAG
Við sjáum fyrir framan okkur dæmi eins og
Færeyinga sem eiga við miklu stórfelldari
vanda að etja en við, þó að hann sé í eðli sínu
hinn sami. Finnar og Svíar glíma einnig við
mjög svipaðan vanda. Allar þessar þjóðir eru
að berjast við það núna að draga úr tilfærslum
úr ríkissjóði til þeirra sem njóta greiðslna
vegna þess að þeir eru aldraðir, sjúkir, í námi,
eru að byggja og svo framvegis. Með öðrum
orðum, menn eru að stilla af velferðarsamfé-
lagið upp á nýtt, miðað við versnandi efnahag.
Við eigum við þennan vanda að etja hér á
landi eins og aðrir. Og það er mikilvægt að við
gerum okkur grein fyrir því að við getum ekki
aukið atvinnuna með opinberum framlögum
nema draga úr þessum tilfærslum á móti.
Atvinnuleysisvandinn er nú efstur á lista
allra ríkisstjórna í Evrópu. Flestir sjá lausnirnar
felast í því að draga úr tilfærslunum, það er að
lækka velferðarstigið en reyna frekar að auka
framkvæmdir, ekki síst framkvæmdir sem geta
orðið grundvöllur hagvaxtar. Þar liggja sam-
göngur auðvitað ákaflega vel við.“
- Þegar ríkisstjórnin var mynduð höfðu for-
ystumenn hennar uppi stór orð um að nú yrði
að taka til hendi í ríkisfjármálum. Nú átti að
brjóta í blað og þessi stjórn átti ekki að verða
nein „afgreiöslustjórn" eins og menn sögðu að
fyrri stjórnir hefðu oft verið. Það átti að ná hall-
anum á ríkissjóði niður á tveimur árum, spara
á öllum sviðum, hagræða í rekstri og sameina,
selja ríkisfyrirtæki, fækka opinberum starfs-
mönnum. Nú er kjörtímabilið hálfnað. Hver er
árangurinn?
„Þegar árangurinn er mældur held ég að
eðlilegast sé að mæla hann miðað við þær
forsendur sem lágu fyrir þegar þessi stefna var
mörkuð. Og því miður hefur mjög margt breyst
síðan. Þegar stefnan var mörkuð var ekki bú-
ist við því að það yrðu minni fiskveiðar. Þá var
álver inni í myndinni og engan óraði fyrir því
■ Flestir sjá lausn at-
vimtuleysisvandans fel
ast í þvf að draga úr
tilfærslum, það er
lækka velferðarstigið
24 VIKAN 8. TBL. 1993