Vikan


Vikan - 08.08.2000, Page 39

Vikan - 08.08.2000, Page 39
Trúin skipaði sömuleiðis vegleg- an sess í lífi fjölskyldunnar. Rockefeller var meðlimur í bandarísku baptistakirkjunni og til allrar lukku fyrir hann setja kennisetningar þeirrar kirkju sig ekkert upp á móti óhóflegri auð- söfnun heldur þvert á móti. Baptistar eiga rætur að rekja til púritana og þeir litu svo á að sparsemi væri dyggð og sömu- leiðis hæfileikar til að afla fjár. Rockefeller trúði því að hann væri einn af krists- og kross- mönnum guðs og að trú hans væri það sem gerði hann að mikl- um manni. Með auðsöfnun taldi hann sig þjóna guði. „Ég trúi því að geta til að afla fjár sé gjöf frá guði sem mönnum ber að rækta og nýta til góðs fyrir allt mann- kynið,“ sagði hann einhverju sinni. Kraðak og glundroði í olíuiðnaði skref yrði öllum til góðs. Það er ekki að efa að hann trúði þessu raunverulega en gróðafíkn hans hefur þó vafalaust átt sinn þátt í að hann hóf þessa baráttu. Rockefeller keypti Standard Oil fyrirtækið í Ohio og hófst handa við að koma skipulagi á glund- roðann gegnum það. Árið 1870 hafði Standard Oil keypt nánast alla keppinauta sína á olíuhreins- unarmarkaðnum í Cleveland. um sigrinum. Sannað hefur verið að sum þeirra bragða sem fyrirtækið beitti vörðuðu við lög, þeirra í meðal sú venja þeirra að múta stjórnmála- og embætt- ismönnum, eins seldi það vöru sína á kostnaðarverði jafn lengi og keppinautur þreifst í nágrenn- inu en þegar hann hafði gefist upp snarhækkuðu vörurnar. En einnig hafði það á að skipa fyrsta flokks starfsfólki, var einstaklega vel skipulagt og hagrænt rekið. Þetta sambland siðleysis og hag- kvæmni gerði Standard Oil að óvinnandi vígi. En margir Bandaríkjamenn óttuðust þennan risa á markaðn- um og töldu hann jafnvel ógna lýðræðinu. Óánægja manna fór vaxandi og árið 1906 hóf dóms- málaráðuneyti Theodores Roosevelts forseta málsókn gegn fyrirtækinu sem það vann árið 1911. Einkafyrirtæki Rockefell- ers var skipt upp í 34 minni fyr- irtæki. Hann virtist taka ósigrin- um með stakri ró en margir töldu líklegt að hann hafi orðið fyrir áfalli. En Rockefeller var ekki bara samviskulaus kaupsýslumaður heldur gaf hann ótrúlegar fjárhæðir til mannúðar- mála. Presturinn, vinur hans, hafði ráðlagt honum að gefa fé sitt viturlega og mest gaf hann til rannsókna á sviði læknavísinda og til menntunarmála. Meðal margra sem notið hafa styrkja úr sjóðum Rockefellers eða mennt- unar í skólum sem hann stofnaði eru nóbelsverðlaunahafar í ýms- um vísindagreinum. Hann hafði einnig mikla samúð með þel- þökkum Bandaríkjamönnum og gaf af miklu örlæti fé til skóla þeirra. Cettie, kona Rockefellers, dó árð 1915 þá 75 ára. Sjálfur var hann við hestaheilsu og stund- aði golf og holla útivist á 3000 hektara landareign sinni í Pocantico Hills nálægt New York. „Ég veit að margir telja mig hafa gert mikinn skaða en ég hef líka gert margt mjög gott og ég vildi gjarnan verða hund- rað ára,“ sagði hann á níræðisaf- mælinu sínu. Hann dó árið 1937 þá 97 ára gamall. Skopteiknarar dagblað- anna voru yfir sig hrifnir af Rockefeller seni fyrir- niynd, enda lá liann oft- ast vel við liöggi. Olíuiðnaðurinn var á upphafs- árum sínum óskipulagt kraðak þeirra sem dældu upp olíunni, þeirra sem hreinsuðu hana, þeirra sem framleiddu úr henni eldsneyti, þeirra sem seldu hana og þeirra sem fluttu hana. Sam- keppnin var miskunnarlaus á öll- um stigum og enginn hikaði við að ganga milli bols og höfuðs á keppinaut sínum. Rockefeller þoldi ekki þennan glundroða, sennilega hefur það strítt gegn skipulagsgáfu hans að horfa á jafn ruglingslegan iðnað. Til að koma reglu á hlutina varð að hans mati að minnka samkeppn- ina og sjá til þess að á öllum stig- um ríkti hámarkshagkvæmni með því að aflað yrði einkaleyfa á rekstri hvers stigs fyrir sig. Honum tókst auðveldlega að sannfæra sjálfan sig um að slíkt Sumir eigendur hreinsiverk- smiðjanna höfðu litla löngun til að selja í fyrstu en létu til leiðast þegar Rockefeller og samstarfs- menn hans höfðu sannfært þá um að Standard Oil væri í lófa lagið að koma þeim í gjaldþrot ef þeir þjóskuðust við og héldu áfram að reyna sig við ris- ann. Eftir því sem Standard Oil óx fiskur um hrygg gat fyrirtækið leyft sér ósiðlegri vinnubrögð og yf- irgangurinn varð meiri með hverj- Vikan 39

x

Vikan

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.