Vikan - 08.08.2000, Blaðsíða 53

hefur tekist á við og jafnað sig
eftir tilfinningaáföll bernskunn-
ar: Þú ert sóði og kannt ekki að
ganga um eins og manneskja.
Hann kann því að taka þessu
ákaflega illa og oftúlka það sem
sagt er.
3. Einstaklingurinn vinnur oft
best undir álagi og gengur best að
eiga við vandamál sín eða tilfinn-
ingar þegar allt er að því er virð-
ist komið í óefni. Fullorðnir ein-
staklingar sem hafa alist upp við
erfiðar fjölskylduaðstæður hafa
því oft tilhneigingu til að skapa
aðstæður þar sem mikið álag rík-
ir, t.d. geyma að vinna verkefnin
alveg fram á síðustu stundu
þannig að erfitt sé að ljúka þeim
eða stofna til tilfinningasam-
banda sem vitað er fyrirfram að
muni reynast erfið og slíta þeim
ekki.
4. Fuilorðnir einstaklingar
sem búið hafa við erfið uppeld-
isskilyrði eiga erfitt með að
treysta eigin dómgreind og vilja
því oft ekki trúa að þeir hafi rétt
fyrir sér. Afleiðingarnar eru þær
að oft taka þeir að sér verkefni
sem þeir vita að munu mistakast
eða inn á sig einstaklinga sem
þeir vita fyrirfram að muni valda
þeim miklum erfiðleikum. Þeg-
ar vonbrigðin vegna þessa hellast
yfir eru þau gjarnan nýtt til að
staðfesta lélegt sjálfmat viðkom-
andi.
5. Einstaklingurinn reynir oft
að forðast átök í lengstu lög og
leyfir vandamálum að vaxa óá-
reittum í langan tíma frekar en að
takast á við þau og sigrast á þeim.
Þeir eru einnig mjög gjarnir á að
bæla eigin tilfinningar og láta þær
ekki í ljósi nema í sprengigosum
sem oft eiga sér stað eftir smáat-
vik sem alls ekki virðast kalla á
svo sterk viðbrögð. Þeir eiga
einnig oft erfitt með að gera sér
grein fyrir hvað það er sem þeim
líkar og hvað þeir alls ekki vilja.
Sjálfsþekking þeirra er stundum
af ákaflega skornum skammti.
Þeir gera kröfur til annarra án
þess að hafa það fullkomlega
skilgreint hverjar þær séu og
þeim hættir til að kvarta stöðugt
yfir hegðun annarra án þess að
geta bent á hvaða hegðun væri
þeim frekar að skapi.
Fjölskyldumynstur sem
erfitt er að breyta
Sálfræðingar hafa einnig kom-
ist að því að einstaklingar sem al-
ast upp við erfiðar aðstæður eru
líklegri en aðrir til að vera haldn-
ir fælni (fóbíu). Það er því brýnt
fyrir þá sem vita að þeir bera til-
finningaleg ör úr uppeldi sínu að
takast á við vandamálin og reyna
að gera sér grein fyrir þeim. í
bókinni Forgiving Our Parents,
Forgiving Ourselves, fjalla Dr.
David Stoop og Dr. James
Masteller um það hvernig ákveð-
ið samskiptamynstur myndast
innan fjölskyldna og hver ein-
staklingur fer að gegna sínu hlut-
verki. Ef einhver einn fjölskyldu-
meðlimur tekur upp á óeðlilegri
hegðun er það ekki vegna þess að
hann einn sé sjúkur heldur vegna
þess að fjölskyldan og gangverk
hennar krefjast þess að viðkom-
andi falli íþennan farveg. Til þess
að lækna megi einn fjölskyldu-
meðlim þarf því að líta á hvern-
ig fjölskyldan vinnur sem hópur
og laga það sem þar hefur miður
farið.
Þeir benda einnig á leiðir til að
fyrirgefa það sem gert hefur ver-
ið á hluta hvers og eins, ekki í
þeim tilgangi að gleyma eða
breiða yfir erfiða reynslu heldur
til að leggja frá sér byrðina og
geta haldið áfram að lifa án reiði
og togstreitu. Sumir vilja trúa því
að best sé að takast á við fjöl-
skylduvandamál á þann hátt að
fjölskyldan hittist og hver og einn
segi sína sorgarsögu og menn við-
urkenni og taki á sig sök fyrir sitt.
Þeir Stoop og Masteller eru sann-
færðir um að slíkar aðferðir séu
til einskis. í fæstum tilfellum séu
allir undir það búnir að axla
ábyrgð sína og fyrir utan það sjái
hver og einn fjölskylduna á sinn
hátt. Það sem einn man sem al-
varlegan og erfiðan atburð kann
annar að vera búinn að gleyma
eða skynjar á allt annan hátt. Þeg-
ar svo er er aldrei hægt að kom-
ast að skynsamlegri niðurstöðu.
Þeir benda sömuleiðis á að all-
ar fjölskyldur séu að meira og
minna leyti gallaðar. Allir bera
einhvers konar byrðar úr barn-
æsku með sér fram á fullorðins-
ár sem mótar þá sem einstaklinga
og samskipti þeirra við aðra. For-
Nýja barníð
Á heilsugæslustööinni á Akur-
eyri hefurfrá því í september 1992
verið unnið tilraunaverkefni sem
kallast Nýja barnið. Það byggist á
því að meðgangan gefi einstætt
tækifæri til að hjálpa verðandi for-
eldrum að takast á við óuppgerð
tilfinningaleg áföll eða vandamál úr
barnæsku. Þegar barn er í vænd-
um er fólk tilbúnara en ella að fá
aðstoð við úrvinnslu vandamála.
Þetta telja menn að sé mikilvæg-
ur liður í forvörnum og svo segir í
kynningu á verkefninu:
„Sýnt hefur verið fram á, að áföll
og óuppgerðar tilfinningar hjá
verðandi móður/foreldrum eðaerf-
ið uppeldisleg kjör, svo sem van-
ræksla eða ofbeldi séu miklir
áhættuþættir, sem hindra eðlileg
tengsl móður/fjölskyldu og barns
og gera valdið varanlegu tilfinn-
ingalegu eða líkamlegu heilsutjóni
fyrir barniö ef ekkert er að gert.
Meðgangan er mikilvægt þroska-
ferli, einnig fyrir móður og fjöl-
skyldu, þar sem ákveðið rót getur
komist á tengsl og tilfinningar,
einkum og sér í lagi ef móðirin hef-
ur upplifað áföll eða erfiðleika í
uppvexti sínum eða á fullorðins-
árum, Meðgangan býður einnig
upp á einstæða möguleika til að
vinna úr óleystum tilfinningavand-
kvæðum fortíðarinnar."
Verkefnið er hugsað sem við-
bót við venjubundið eftirlit með
konum á meðgöngu og ungbarna-
eftirlit og er þeim boðið að eiga
trúnaðarsamtal við heimilislækni
sinn þar sem hann reynir að átta
sig á því hvort einhverjir áhættu-
þættir séu til staðar og hvort æski-
legt sé að veita konunni sérstaka
aðstoð við úrvinnslu vandamála.
Ljósmóðir konunnar, fjölskylduráð-
gjafi og hjúkrunarfræðingur ung-
barnaverndar mynda þá stuðn-
ingsteymi eftir því sem við á til að
aðstoða og þeim stuðningi er hald-
ið áfram svo lengi sem þurfa þyk-
ir. Reynsla þeirra Akureyringa af
verkefninu sýnir að 30-40%
barnshafandi kvenna hafa þörf fyr-
ir aukinn stuðning, áfallaúrvinnslu
eða einhver meðferðarúrræði.
eldrar átta sig oft ekki á því að
það að tala er ekki sama og að
hlusta. Hægt er að tala látlaust
við barn án þess að tilfinninga-
legri nálægð sé náð, enda snýst tal
foreldrisins mest um að koma
sínum skilaboðum á framfæri líkt
og fyrirlesari gerir fyrir hóp nem-
enda en framlag barnsins
drukknar í orðaflaumnum. í
sama streng tekur Whitfield í bók
sinni Healing the Child Within en
þar segir hún að margir foreldr-
ar séu tilfinningalega fátækir
vegna þess að meðan þeir sjálfir
voru börn var þörfum þeirra ekki
mætt. Þarfir þeirra sjálfra eru svo
miklar að þeim hættir til að nota
aðra á óheilbrigðan og óheilla-
vænlegan hátt til að fá eigin þörf-
um fullnægt. Hver sem kemur
nálægt þeim, jafnt fuliorðnir sem
börn eiga það á hættu að vera
notaðir í þessum tilgangi, oft án
þess að þeir sjálfir geri sér grein
fyrir hvað þeir eru að gera.
Steven Farmer fjallar um
brotnar fjölskyldur og óheilbrigð
fjölskyldumynstur í bók sinni
Adult Children of Abusive
Parents og bendir á að fólk taki
ákvarðanir og velji sér veg í lífinu
á grundvelli þess sem það lærir í
æsku. Þegar börn verða fyrir
áföllum eða búa við vanrækslu
snýst líf þeirra að meira eða
minna leyti um það eitt að kom-
ast af. Virðingin sem eðlilegt er
að börn beri fyrir foreldrum sín-
um er þá oftar en ekki byggð á
ótta en ekki trausti. Það er
óheppilegt að tengja virðingu við
skelfingu eða hræðslu og er
nokkuð sem barnið kemur til
með að bera með sér fram á full-
orðinsár og af því litast samskipti
þess við aðra. Fleiri ágætar sjálfs-
hjálparbækur hafa verið skrifað-
ar um þetta efni, m.a. Surviving
our Parents eftir Larry Godwin,
og á netinu skrifar Clinton Clark
Fm not OK when You’re not, um
börn þeirra sem haldnir eru fíkn.
Sérfræðingarnir eru allir sam-
mála um að grundvöllur þess að
breyta mynstrinu sé að skilja það
og útskýra eigin hegðun út frá
því. Fyrirgefningu fylgir frelsi og
hún er lykillinn að því að sætta sig
við fortíðina segir Dr. David
Stoop í Forgiving Our Parents,
Forgiving Ourselves.
Vikan
53