Menntamál - 01.03.1935, Blaðsíða 13

MENNTAMÁL
11
pabba. Lygin er eitthvað hræðilega ijótt, eitthvað, sem
ekki má segja, „af þvi að guð vill ekki að við svndg-
um“. Eða „af því að þá verð eg flengdur" o. s. frv. En
það er með þetta eins og leikreglurnar, að það er ekki
nóg að viðurkenna reglu órjúfanlega, hvort sem liún fel-
ur í sér boð eða bann, til þess að skilja hana og vera
fær um að beita lienni réttilega, og meira að segja: Því
órjúfanlegri sem barnið álitur regluna, þeim mun ófær-
ara getur það verið um það, að beita lienni réttilega. Þess
vegna vill það stundum fara svo, að eftir þvi sem börn-
in eru ávítuð meira, t. d. fyrir að segja ósatt, þvi erfið-
ara veitist að venja þau af því. En hvernig fara börnin
að þroskast upp úr réttlínuhyggjunni, m. ö. o. á hvern
hátt læra þau að meta siðagildi athafna sinna og ann-
arra, eftir tilganginum, sem þær eru unnar i? Svarið er
ótvírætt, að þeim lærist það fyrir gagnkvæma samvinnu
við jafningja, jafnaldra og fullorðna, sem tekst að um-
gangast þau sem jafningja. Það er t. d. mjög greinilegt
i sambandi við ósannsöglina, að um leið og börnin finna
til innri þarfar til að skiptast á hugsunum við aðra, þá
fá þau einnig þörf fyrir að segja satt, og læra að skilja
félagslega þýðingu sannsöglinnar, en fvrr ekki. Þá fara
þau að svara spurningunni: „Hvers vegna er ljótt að
segja ósatt?“ á þessa leið: „Af því, að ef allir segðu
ósatt, þá vissi enginn hverju mætti trúa.“ „Af því, að þá
væri ekki lengur hægt að treysta manni.“ „Af því, að þá
trúa strákarnir ekki næst, því sem maður segir þeim.“
Þá kem eg að rannsóknum Piaget á réttlætishugmynd-
um barna. Sá þáttur rannsóknanna er e. t. v. sá merk-
asti, en enginn kostur að gera grein fyrir honum i mjög
stuttu máli. Hér skal aðeins drepið á niðurstöðurnar,
sem eru í fám orðum ])essar: í sambandi við hugmynd-
ina um réttlæti, finnast tvö gagnstæð siðgæðisviðhorf,
sama eðlis og þau, sem áður er vikið að. Annarsvegar