Heima er bezt - 01.12.1961, Blaðsíða 2

„Himneskt er að lifa“
Svo komst Hannes Hafstein að orði í einu fegursta
ljóði sínu, og vel mega þau orð vera einkunnarorð að
ævisögu hans. Ekkert íslenzkt skáld hefir hyllt heil-
brigða lífsnautn jafneinlæglega og hann, og ekkert þeirra
hefir sameinað eins í lífi sínu og starfi drauma og víð-
sýni skáldsins og veruleika athafnalífsins. Hann var í
senn skáld, sjáandi og brautryðjandi nýrrar aldar, nýs
og fegurra þjóðlífs.
Hinn 4. desember s. 1. var aldarafmæli Hannesar Haf-
steins, þess manns, sein samtíðarmaður hans lýsti svo,
„að sakir andlegra og líkamlegra yfirburða hefði hann
verið höfði hærri en aðrir menn“. Og fáa höfum vér
átt, sem gæddir hafa verið fleiri hlutum þeirn, er mann
mega prýða. Hannes Hafstein var hverjum manni fríð-
ari, mikill að vallarsýn og glæsilegur í framgöngu, hann
var betur búinn íþróttum en títt var í þá daga einn af
fremstu skáldum samtíðar sinnar, stjórnvitur og kunni
jafnt til víga í sókn og vörn á vettvangi stjórnmála, samn-
ingamaður en fastur fyrir, framsýnn og athafnasamur,
djarfur en þó gætinn, og allra manna glaðastur, þegar
við átti. Sakir gáfna sinna var hann til forystu fæddur.
Og hann bar gæfu til að hvetja þjóð sína til dáða, og
færa henni heim mikilvægan sigur á úrslitastundu, og
ryðja með því leiðina til fulls sjálfstæðis hennar.
Ungur að aldri vann Hannes Hafstein hug þjóðar-
innar með ljóðum sínum. Þegar hinir fjórir ungu
menntamenn, sendu ritið Verðandi heim frá Kaup-
manna höfn 1882, er lítið vafamál, að Hannes eignaðist
flesta aðdáendur fyrir ljóð sín. Þar kom hann fram sem
fullmótað skáld aðeins rúmlega tvítugur að aldri. Þar
birtast allir þeir þættir, sem síðan einkenna skáldskap
hans, karlmennska, lífsgleði, ástir og umbótavilji. Hann
er þá þegar skáld veruleikans, þess tíma, sem koma skal.
í þessum kvæðum unir hann á flughröðu fleyi með ást-
mey sinni, ögrar landvættum til að senda sér „ærlegt
regn og íslenzkan storm á Kaldadal“, svngur stormin-
um alfrjálsa lofsöng og heitir honum fylgd sinni, og þar
lofsyngur hann íslenzka náttúru og kveður sitt fagra
sólarljóð: „Þar sem háir hólar“. Þarna var slegið á nýja
strengi, sem heilluðu unga fólkið, og hinir eldri fundu
einnig að þar var snert við einhverju, sem farið var að
stirðna í hjörtum þeirra. Æskuljóð Hannesar Hafsteins
voru eins og vorleysingin, áköf en hlý og þrungin gróð-
urmagni. Síðar komu ættjarðar- og eggjana-ljóðin.
Aldamótakvæðið, sem varð stefnuskrá aldarinnar, og
líklega hefir oftar verið vitnað til en nokkurs annars
íslenzks kvæðis, þegar rætt er um framfarir og frelsi
þjóðarinnar. Enn síðar yrkir hann minningarljóðin um
Jón Sigurðsson, og þegar hann horfir yfir baráttu lið-
inna ára verður til kvæðið I hafísnum, og loks helsærð-
ur yrkir hann minningarljóðin um konu sína, sem eru
ein innilegustu saknaðarljóð, sem ort hafa verið á ís-
lenzka tungu. Og hverja strengi hörpu sinnar, sem hann
sló, snerti hann hjarta þjóðar sinnar. Skáldið Hannes
Hafstein var óskmögur allra ljóðavina, þótt svalt gæti
andað urn hann frá hinum sömu í stjórnmálunum.
Þótt Hannes Hafstein gæti sér þann orðstír í íslenzk-
urn bókmenntum, sem seint mun fyrnast, verður hann
þó enn minnisstæðari í sögu þjóðarinnar sem stjórnmála-
maður og foringi, sem sá lengra en flestir samtíðar-
manna hans, og leysti þann hnút, sem kominn var í sjálf-
heldu.
Hannes Hafstein átti flestum mönnum drýgri þátt í
að heimastjórn fékkst árið 1903. Hann var þá sjálfkjör-
inn til að verða fyrsti íslenzki ráðherrann, og þannig
kom það í hans hlut að móta stjórnarhætti landsins.
Stjórnartímabil hans hið fyrra, 1904-1909, einkenndist
af hraðari framförum í verklegum efnum og menningar-
málum, en nokkru sinni fyrr í sögu þjóðarinnar. Og í
öllum þeim málum var Hannes Hafstein í fararbroddi.
Af afrekum þeirn ber lausn símamálsins hæst, og oss
furðar nú á, hvernig unnt var að æsa upp jafn hatram-
lega andstöðu gegn því máli og raun bar vitni um. Mun
vandfundið neikvæðara form stjórnarandstöðu en þeirr-
ar, sem Hannes átti við að stríða og felldi hann að lok-
um, með þeim svartagaldri, sem hún magnaði gegn
sambandslagauppkastinu 1908. Það hefir verið tízka, að
telja þá menn, er þar gengu fram um skjöldu þjóðhetj-
ur. En hlutlaus sagnaritun mun síðar sanna, að þar var
miklu fremur að verki neikvæð og skammsýn stjórnar-
andstaða, sem unni ekki andstæðingi sigursins. En þótt
sambandslagauppkast Hannesar Hafsteins félli, var
sigurinn í raun réttri hans megin. Því að hann hafði
fyrstur manna fengið Dani til að viðurkenna fullveldi
Islands. Og þótt „uppkastið“ væri fellt, lögðu Hannes
Hafstein og samverkamenn hans þá þann grundvöll,
sem síðari samningar um sjálfstæði landsins hvíldu á.
Hannes Hafstein varð ekki langlífur. A sextugsaldri
brast heilsa hans snögglega. Síðustu æviárin var hann
farlama sjúklingur og hann andaðist 13. des 1922. A
Hannesi Hafstein sönnuðust áþreifanlega hin fornu um-
mæli, „að til frægðar skal konung hafa meir en langlífis.“
Þótt ævi hans yrði eigi lengri, verður hans lengi minnst
í þjóðsögunni, sem höfuðskálds og eins fremsta og far-
sælasta stjórnmála-foringja í allri vorri sögu. Níðróg-
urinn, sem samtíðarmenn hans þyrluðu upp um skeið,
402 Heima er bezt