Heima er bezt - 01.12.1961, Blaðsíða 15

á gömlu þjóðsagnariti, Álfariti Ólafs í Purkey. Er það
eina handritið, sem hér er prentað, og ekki var skrifað
fyrir Jón Árnason, heldur all miklu eldra. En hann
hefur notað nokkuð úr því í safn sitt, og þótti því
eðlilegt, að birta það hér í heild. Langmestur hluti
sjötta og síðasta bindisins eru skrár. Þar eru fyrst skrár
um handrit og heimildarmenn, því næst koma nafna-
skrár. Eru þær í þrernur þáttum: mannanöfn, staða-
nöfn og ýmis nöfn. Mannanöfnin eru yfir 5300, staða-
nöfnin um 4700 og hin um 1000 og vísa nafnaskrárnar
til um 24 þúsund staða í útgáfunni. Gerð er nokkur
grein fyrir hverri sannsögulegri persónu, sem á nafn
er nefnd, getið fæðingar- og dánardaga og ára, heim-
ila þeirra, oft eru mörg heimili sama manns rakin, og
þjóðfélagsstöðu og starfa. Er nafnaskráin því gagnmerk
mannfræðileg heimild, og liggur óhemjumikið verk að
baki hennar. Næst er atriðaskrá, sem tekur fyrir 1500
atriðisorð og vísar til 21 þúsund staða í útgáfunni. Loks
er skrá um gerðir ævintýra og ensk-íslenzkur orða-
lykill, og er hann ómetanlegur erlendum fræðimönn-
um.
Nafnaskrár eru sjaldan skemmtilestur, en margt er
þó skemmtilegt í skrám þessum, en þær eru annað miklu
meira, því að með þeirn er lesandanum fenginn í hend-
ur lykill að öllu hinu mikla og margbreytilega efni
þjóðsagnanna. Vilji rnenn fræðast urn eitthvert atriði
þjóðtrúar, þá er að fletta í atriðaskránni, og um leið
eru gefnir allir þeir staðir í safninu, þar sem það efni
er að finna. Á sama hátt er furðu fljótlegt að finna þar
heimkynni sagna eða þær persónur, sem fyrir koma,
hvort sem þær eru sögulegar eða þjóðsagnaverur einar
saman. Hafa svo fullkomnar skrár aldrei fyrr verið
gerðar við nokkurt íslenzkt þjóðfræðirit, og mættu þær
verða öðrum til fyrirmyndar í framtíðinni.
Allur ytri búnaður útgáfunnar er hinn fegursti. Hún
er prentuð í Prentsmiðjunni Hólum, og hefur Haf-
steinn Guðmundsson ráðið öllum ytri búnaði. Hann
hefur einnig teiknað myndir af fjölda galdrastafa, sem
sýndir eru í bókinni. Band er einnig vand'að. Allmargar
myndir prýða þjóðsögusafn þetta. Þar eru myndir
þeirra manna, sem mest koma við sögu þjóðsagna Jóns
Árnasonar, sýnishorn af rithönd fjölmargra skrásetjara,
myndir af titilblöðum eldri útgáfna og handrita Jóns
Árnasonar auk galdrastafanna, sem fyrr var getið. Eitt
lýti þykir mér þó á búnaði bókarinnar og það er titil-
blaðið. Við það fæ ég mig ekki sætt, og þykir það sé
sem valbrá á fögru andliti.
Jón Árnason var brautryðjandi í söfnun íslenzkra
þjóðsagna og þjóðfræða. Hann lagði með útgáfu þeirra
svo traustan grundvöll að fræðum þessum, að á honum
hafa allir síðari menn byggt, þeir sem fengizt hafa við
slík fræði. En af smekkvísi sinni og kunnáttu skapaði
hann einnig fágað listaverk með þjóðsagnaútgáfu sinni,
og auðgaði með þeim íslenzkar bókmenntir að einu
höfuðrita sinna.
I heila öld hafa Islendingar notið Þjóðsagna Jóns
Árnasonar. Þær hafa verið þjóðinni þrotlaus uppspretta
fróðleiks og skemmtanar. Af þeim hafa margir rithöf-
undar vorir lært að fága mál sitt og frásagnargáfu. Þær
hafa fært oss á vit genginna kynslóða og gert oss hlut-
takendur í þjáningum þeirra, gleði og óskadraumum.
Og nú höfum vér fengið þetta verk í hendur í þeim
búnaði, sem því hæfir, og sem fullkomið vísindaverk.
Vel má vera, að ýmsir kjósi heldur að lesa sögurnar í
eldri útgáfum. Um það er ekki að sakast. En ef sá
tími skyldi koma, að íslenzkir unglingar hætta að lesa
Þjóðsögur Jóns Árnasonar þá uggir mig um örlög ís-
lenzkrar tungu. En naumast mun til þess koma. Þær
eru hafnar yfir tildur og tízku. Þær eru jafnferskar nú
og fyrir 100 árum, þegar þær voru fyrst skrásettar. Og
þær fyrnast ekki, því að þær eru sprottnar úr íslenzkri
þjóðarsál.
Heimavist Flensborgarskóla
Framhnld af bls. 412. --------------------------
Heimilislíf og samkomulag meðal pilta var gott og
starf umsjónarmanns metið og virt, svo ekki kom til
árekstra við hann, enda var hann prúður og stilltur. Þó
sumir piltanna væru með gáska og ærsli var það ávallt
græskulaust, sem frekar vakti gamansemi og hlátur, en
ósamkomulag. Áfengisóregla þekktist ekki, enda var
engin vínsala í Hafnarfirði. Nábýlið við skólastjóra,
sem bjó í rishæð hússins, hafði góð áhrif á heimavistar-
pilta, bæði til orðs og æðis, því að allir báru einlæga
virðingu fyrir honum. — Á afmælisdag -hans, 24. febrú-
ar, færðu skólapiltar honum heillaóskir og smágjöf,
mat hann það mikils, þó ekki væri um mikið verðmæti
að ræða, því það sýndi hugarþel þeirra í hans garð.
I Hafnarfirði var þá rekin gosdrykkjagerðin „Kaldá“
og mun skólastjóri hafa verið aðaleigandinn. I jólafríi
lét hann pilta fá ókeypis slatta af drykkjum þaðan,
máttu þeir velja þá tegund þeirra, er þeim líkaði bezt,
en þeir þóttu unaðsveigar og hátíðlegt búsílag. I jóla-
fríinu bauð hann heimavistarpiltum eina kvöldstund til
kaffidrykkju í híbýlum sínum, var setið í þeim fagn-
aði góða stund, því öll fjölskylda hans gerði sitt, til að
gera þessa kvöldstund skemmtilega. Kunnu piltar vel
að meta þá velvild og nærgætni, sem þeim var sýnd á
þennan hátt.
Um 2/3 af nemendum skólans bjuggu utan heima-
vistar, leigðu sér húsnæði og keyptu sér fæði og þjón-
ustu, aðstaða þeirra til hversdagsþarfa var því allt önn-
ur en þeirra er bjuggu í heimavist, enda mun skólaver-
an hafa orðið þeim mun dýrari. Heimavistin gerði fá-
tækum nemendum kleift að sækja skólann og reynsla
sú, er þeir fengu af því að reka það heimilishald sjálf-
ir, var skóli út af fyrir sig.
Þá sóttu nemendur skólann af námslöngun en ekki
vegna lagaskyldu eins og nú er orðið og nær til allra
unglinga, sú varð og raunin á, að allir þessir piltar
urðu nýtir menn og góðir þjóðfélagsborgarar.
Heima er bezt 415