Heima er bezt - 01.12.1961, Blaðsíða 7

J. P. KOCH:
Mældur
ÖRÆFA-
JÖKULL
Framhald.
Sama daginn og Skeiðarárhlaupið brauzt fram, fór
vatnið að hækka í Súlu, og daginn eftir, 27. maí, náði
hlaup hennar hámarki. Allur sandurinn milli Skeiðarár
og Núpsvatna var nú einn vatnsflaumur, en annars er
um 4j/2 míla á rnilli vatna. En grösug engjaspilda hjá
bænum á Núpstað ónýttist í hlaupinu.
Annan júní var hlaupið.tekið svo að þverra, að póst-
urinn komst austur yfir sand, að vísu með því að leggja
sig í lífsháska. Núpsvötn voru þá orðin reið, en aust-
urhlutinn af sandinum var eitt blevtuforæði og Skeið-
ará ófær með öllu. Hélzt svo allt sumarið, og hlutu
menn því að fara drjúgan hluta leiðarinnar á jökli.
Hinn 27. maí urðu menn þess varir, að eldur var
uppi í Vatnajökli, í norður frá Lómagnúp. Ekki er mér
kunnugt, hvort til eldsins hefur sézt fyrr, en enginn
vafi getur á því leikið, að eldsumbrot þessi hafa valdið
jökulhlaupinu.
í september 1903 reið ég vestur yfir Skeiðarársand.
Á hálfrar til einnar mílu svæði var sandurinn allur um-
rótaður. Hvarvettna voru geysistór trektarlaga ker eða
hvörf, og í botni þeirra voru óbráðnir jakar. Þegar ég
nú í apríl, 11 mánuðum síðar, fór um sömu slóðir, var
allur jökullinn bráðnaður af yfirborðinu, en þar sem
jakarnir höfðu grafizt niður í sandinn voru þeir hvergi
nærri bráðnaðir, eins og ég kynntist betur síðar. Þegar
ísinn bráðnar myndast á slíkum stöðum margra metra
djúp ker, en þar sem yfirborð jakans var áður, verður
til þunn, svikul sandskán. Ker þessi eru engan veginn
hættulaus, og fékk ég eitt sinn að kenna á því. Ég hafði
riðið út á sandskánina, en hún brast undan hestinum.
Ekki veit ég þó til þess, að manntjón hafi orðið á þess-
um stöðum.
Sakir hinna erfiðu vinnuskilyrða varð að takmarka
mannafla og farangur svo sem framast var unnt. Hvor
mælingamaður hafði með sér tvo íslenzka fylgdar-
menn, og höfðu þeir 3 hesta með sér alls. Auk mæli-
tækjanna fluttu þeir með sér lítið ristjald úr léttum,
þunnum segldúk með vatnsheldum botni. Tjaldsúlur
og mæniás var úr bambus. Hvoru tjaldi fylgdu þrír
léttir svefnpokar og hitunartæki. Tjaldið með öllum
útbúnaði var nægilegar klyfjar á hest. Mælitækin og
matarforðinn var annar hestburður, en svo þurfti um
20 pund af heyi handa hverjum hesti á dag, og fór það
eftir atvikum, hvað mikið var flutt af því í hverri ferð,
einn eða tveir hestburðir. Þar sem hestarnir voru not-
aðir daglega við mælingarnar, þurfti þrenn reiðtygi og
auk þess tvenna ldyfsöðla.
Tuttugasta apríl flutti Leisted frá Núpstað suður að
Svínafellsós. Sama dag var gengið frá birgðastöðinni,
en daginn áður byrjaði Mikkelsen að mæla sandana
vestur frá Núpsvötnum. Nú var unnið af því kappi,
sem kraftarnir framast leyfðu. Veður var hagstætt, og
allt virtist ganga að óskum. Það hafði gengið til all-
hvassrar norðanáttar með þéttingsfrosti. Heiðskírt var
á daginn en dáítil snjókoma á nóttunni. Frostið var
okkur kærkomið, því að nú voru allar gljárnar á ís.
Snjórinn varð okkur einnig að gagni. Að vísu olli það
nokkrum óþægindum, að fyrir kom, að tjöldin sliguð-
ust urtdan snjónum á nóttunni, og stundum á daginn
huldi skafrenningur mælipunkta, en slík óþægindi voru
smámunir, hjá því hnossi, sem það var að vera laus við
sandfokið, sem snjórinn hélt algerlega í skefjum.
IV.
Mikkelsen lauk mælingunum vestan Núpsvatna 25.
apríl. Því næst tók hann að mæla allbreitt svæði aust-
ur frá bænum Hvoli og austur að birgðastöðinni. Til
þess að spara sér tíma hugðist hann að ríða Núpsvötn-
in undan Hvoli, þar sem þau eru venjulega talin ófær.
Ég var þá með honum, og þar fengum við að þreifa á
því, hvernig vötnin myndu verða yfirferðar, þegar
hlýnaði í veðri og leysingin byrjaði.
Þar sem við ætluðum yfir vötnin, eru þau um einn
kílómetri á breidd á sumrin, en núna runnu þau í mörg-
um kvíslum og sandeyrar á milli. Okkur farnaðist
sæmilega yfir fyrstu kvíslarnar. En þegar lengra dró
frá landi fór sandbleytan vaxandi, og frostskelin á eyr-
unum hélt ekki lengur hesti. Um leið og skelin brotn-
aði lágu hestarnir á kviði í sandbleytunni. Loks gripum
við til þess ráðs, sem íslendingar nota oft á þessum
slóðum, en það er að vaða á undan hestunum og troða
slóð í sandkvikuna. Þetta var ekkert notalegt verk í
margra stiga frosti, að vaða upp undir mitti í vatni og
leðju, og seinlegt er það einnig. En loks komumst við
yfir, blautir og hraktir, og það sem eftir var dagsins
höfðum við fast land undir fótum að kalla mátti.
Tuttugasta og níunda apríl var kyrrt veður, glaða-
sólskin og nokkurra stiga hiti. Snjórinn hvarf í skyndi,
ýmist gufaði hann upp eða bráðnaði og var horfinn
eftir nokkrar klukkustundir. Sandarnir blöstu nú við í
sinni réttu mynd, gráir og ömurlegir, en yfir þeim
titraði létt tíbrármóða. Snemma um morguninn fór
Mikkelsen með fylgdarmönnum sínum frá birgðastöð-
inni út að Hvalsíki, en til þess að spara honum tíma,
Heima er bezt 407