Heima er bezt - 01.12.1961, Blaðsíða 14

sögn. iMargir þeirra hlýddu því fullkpmlega, aðrif
minna, en allir þó að eihhverju leyti. Aður en prent-
að váeri, heflaði hann sjálfur ýmsar frásagnirnar, en
hvergi þó meira en svo, að sérkenni sögumannanna
héldust. Mun slíkt vera eins dæmi að í nokkru landi séu
þjóðsögur jafn traust mynd af málfari fólksins eins og
íslenzkar þjóðsögur eru. En fágætara mun þó, að ólærð-
ir alþýðumenn hefðu svo orðsins list og rétt tungutak
á valdi sínu sem Þjóðsögurnar bera vitni um. Skrásetj-
arar Jóns voru margir snillingar á sína vísu. En fremst-
ur þeirra mun lengstum verða talinn síra Skúli Gísla-
son á Breiðabólsstað. En fleiri mætti nefna, svo sem
Þorvarð Olafsson, Jón Sigurðsson á Gautlöndum, Sig-
urð málara Guðmundsson, Brynjúlf Jónsson frá jMinna
Núpi og fleiri.
Þjóðsögur Jóns Arnasonar urðu ekki eingöngu
skemmtilestur íslenzkrar alþýðu. Málfar þeirra og stíll
hefur tvímælalaust orkað mjög til málbóta, og mun
víða mega rekja merki þess. Þær vöktu menn og til
hugsunar um; hvílíkan menningarauð væri enn að
finna meðal íslenzkrar alþýðu, og í kjölfar þeirra hafa
siglt ótal margir safnendur og sagnasöfn. Beinn arftaki
Jóns og samverkamaður varð frændi hans, Ólafur
Davíðsson, en sagnasöfnun og sagnaritun Sigfúsar Sig-
fússonar, Brynjúlfs frá Minna-Núpi, Jóns Þorkelsson-
ar og síra Jónasar Jónassonar á Hrafnagili má tvímæla-
laust rekja til áhrifanna frá Jóni Árnasyni. Og enn
bætast menn í þann hóp fræðimanna, sem vinna í þeim
sama anda.
Þegar Þjóðsögur Jóns Árnasonar voru prentaðar
.1862—64 komust stórir efnisflokkar, er hann hafði safn-
að til, ekki að. Ekkert var þar prentað af »átum, leikj-
um eða þulum. Það varð síðan hlutverk Ólafs Davíðs-
sonar,- að gera þeim þáttunl full skil með safnritinu:
íslenzkar gátur, skemmtamr, vikivakar og þulur, sem
Bókmenntafélagið kostaði á árunum 1887—1903, í fjór-
um bindum. Gáturnar í því safni eru verk Jóns, og til
allra hinna bindanna hefur hann Iagt drjúgt efni, þótt
þau séu að miklum meiri mun verk Ólafs.
Áratugir liðu svo frá því Þjóðsögurnar gömlu voru
uppseldar og upp lesnar, að enginn treystist til að gefa
þær út á ný. Björn Jónsson, ritstjóri, sem margt þarft
vann íslenzkri bókagerð, gerði úrval úr öllum helztu
flokkum þeirra ög lét prenta í handhægum kverurn,
alls 9 talsins. Nutu þau mikilla vinsælda einkum meðal
unglinga á fyrstu tugunr aldarinnar, og sum þeirra hafa
verið endurprentuð. Og þeir munu býsna margir, sem
læknuðust af letinni við að læra að lesa, þegar þeir
fengu í hendur þjóðsagnakverin frá ísafold.
Loks réðst Sögufélagið í það að endurprenta Þjóð-
sögur Jóns Árnasonar. Voru þær ljósprentaðar á árun-
um 1925—1939. Sá tími gefur oss nokkra hugmynd um,
hversu Islendingum mundi hafa gengið að koma frum-
útgáfunni á prent. Sögunum fylgdi nú nafnaskrá eftir
Guðna Jónsson og efnisskrá eftir Einar Ól. Sveinsson,
hvort tveggja til hinna mestu hagsbóta. Þá var og for-
máli Jóris Árnasonar prentaður í fyrsta sinn. Hlaut
SöguféTagið vinsældir fyrir framtak sitt, en útgáfan
seldist upp á fáum árum.
Þegar Þjóðsögur Jóns Árnasonar höfðu verið ófáan-
legar á bókamarkaðinum um nokkurt skeið, efndu
nokkrir áhugamenn til félagsskapar, til að annast nýja
útgáfu þeirra. Hlaut félagsskapurinn nafnið Þjóðsaga.
Síðar, gerðist Hafsteiim Quðmundsson einkaeigandi
fyrirtækisins og leiddi það farsællega til lykta. Til þess
að annast hina fræðilegu hlið útgáfunnar völdust tveir
ágætir fræðimenn í íslenzkum fræðum, þeir Arni
Böðvarsson og Bjarni, Vilhjálmsson.
Eins og fyrr var getið, var útgáfu þessari lokið á
þessu ári. Er hér í raun réttri um algerlega nýtt verk
að ræða, sem bezt sést á því, að gamla útgáfan var í
tveimur bindum, og halda þau sér að vísu enn, en við
er aukið fjórum bindum alls, og tók 6 ár að koma þeim
á prent.
Þegar tekið var til að undirbúa hina nýju útgáfu varð
fyrst fyrir að kanna handrit Jóns Árnasonar og bera
þau saman við prentuðu útgáfuna, kom þá brátt tvennt
í Ijós. í fyrsta lagi að geysimikið þjóðsagnaefni var
enn óprentað, og einnig hitt, að Jón Árnason hafði
breytt ýmsu frá frumhandritum skrásetjara, fágað og
fegrað. Varð nú að ráði, að gefa Þjóðsögurnar út beint
eftir frumhandritunum, þar sem þau voru fyrir hendi,
er því útgáfa þessi öll sömun orðrétt eftir því, sem
skrásetjarar bjuggu ritin i hendur Jóni Árnasyni. Má
vera að ýmsum þyki sögurnar í tveimur fyrstu bind-
unum stirðlegri og svipminni en þeir hafa þekkt þær
áður, því að hvarvetna hnigu breytingar Jóns í þá átt
að gera frásögnina hnökraminni og svipmeiri. En þess
ber aftur að gæta, að það sem sögurnar kunna að missa
í listfengi er margfaldlega endurgoldið við hið aukna
yísindalega gildi, sem þær nú fá um málfar og frásögn
almennings á öldinni sem leið. Einnig réðst það, að
prenta nú allt hið óútgefna sagnaefni, sem til var í
handritum Jóns. Margir höfðu að vísu prentað einstak-
ar sögur þaðan, einkum þó Ólafur Davíðsson og Jón
Þorkelsson. En bezt þótti fara á því, að láta það koma
fram í einu lagi án tillits til þessa. Ivemur þá enn betur
fram en áður, hvílíkt feiknaverk Jón hefur unnið, og
eins er á hitt að líta, að meðferð ýmissa sagna í fyrri
prentunum hefur verið lakari en skyldi. Af þessu leiðir
aftur að meira er hér um sögur, sem mjög eru líkar að
efni og orðfæri en í gömlu útgáfunni, þar sem Jón
valdi úr hið bezta. Hins vegar verður heildarmyndin
af þjóðtrú og alþýðumáli 19. aldarinnar miklum mun
fullkomnari og víðtækari en áður var. Má fullvrða, að
engin heimild önnur kemst þar í hálfkvisti við. Útgáfa
þessi hin nýja er þannig með fullkomnu vísindasniði,
og verður þannig um alla framtíð undirstöðurit í ís-
lenzkum þjóðsagnafræðum enn meira en frumútgáfan
sjálf. Hverju bindi fylgir nákvæm greinargerð um
hverja einstaka sögu, handrit hennar, sagnamann, skrá-
setjara, svo og ýmsar skýringar og missagnir. Er hinn
mesti fróðleikur í þessum skýringargreinum fólginn.
Loks er síðasta bindið einstakt í sinni röð. Það hefst
414 Heima er bezt