Heima er bezt - 01.01.1963, Blaðsíða 18

mannstyrk þurfti jörðin til að vera fullnýtt. Bærinn
stóð við sjóinn, nálægt miðju láglendinu, í vari fyrir
snjóflóðum. Skammt þaðan var ágæt lending, hyldjúpir
vogar gengu inn á milli klettabríka, og gátu þilskip
lagzt þar að landi, og gott var þar til setningar.
Fyrir 1700 hafa heimildir mínar eigi annað af Látr-
um að segja en að þaðan „gengu mörg skip“. En á 18.
öld varpar förukonan Látra-Björg frægð yfir jörðina.
Látra-Björg var af ættum fyrirmanna. Langfeðgar
hennar voru sýslumenn, prestar og prófastar, og var
hún fjórði maður frá Hrólfi Bjarnasyni sterka. Faðir
Bjargar var Einar Sæmundsson „stúdent“, maður stór-
gáfaður og skáld gott. Hann sigldi til Hafnarháskóla og
lenti þar í óreglu.1) Kunnastur var hann fyrir skáldskap
sinn, sem var óheflaður og níðskár sem dóttur hans.
Einar stúdent ól mestan aldur sinn í útsveitum beggja
vegna Eyjafjarðar. Nafn hans finnst víða í skjölum, og
víst er, að oft leituðu valdamenn aðstoðar hans vegna
lærdóms hans og vitsmuna, en aldrei hafði hann em-
bætti. Munu mestu valdið hafa óvinsældir, er hann afl-
aði sér með ljóðum sínum, hárbeittum og herskáum.
Vel máttu þau feðginin, Einar og Björg, heita skáld út-
nesjanna. Ljóðagerð þeirra var hörð og hömrótt, klið-
þung sem brimið við Hvanndalabjarg og Gjögurtá.
Einar stúdent bjó á Látrum 1722—1725, en Björg dótt-
ir hans var fædd í Stærra-Árskógi 1716.
Af einhverjum ástæðum varð Björg eftir á Látrum
9 ára gömul, þegar faðir hennar flytur aftur vestur yfir
fjörðinn. Hjá vandalausu fólki dvelst hún síðan á Látr-
um og telur sér þar jafnan heimili. Hún elzt þar upp
og verður karlgild að burðum. Ekki mun hún verið
hafa aldæla að skapsmunum, og fljótlega gerist hún
„sjálfrar sín“, verður húskona, á sínar skepnur og sína
matseld, rær á sjó með húskörlum og tekur hlut sinn.
Margar vísur Bjargar lýsa sjónum og sjóferðum og eru
stundum, bæði að efni og bragarhætti, sem brimhljóð
við kletta:
„Grenjar hvala-grundin blá
geðs af kala stórum.
Björg við gala og brotna þá
bylgjur Valakletti á.“
Harðara er brimhljóðið í þessari vísu:
Orgar brim á björgum,
bresta ölduhestar.
Stapar standa tæpir,
steinar undan kveina.
Þoka úr þessu rýkur,
þjóð ei spáir góðu.
Halda sumir höldar,
hríð á eftir ríði.
En Björg gat líka verið gamansöm á sjónum. Við
einn hásetann kvað hún:
1) Hvorki íslenzkar æviskrár né ísl. Hafnarstúdentar geta
um háskólavist Einars, og meira að segja dregið í efa að hann
hafi orðið stúdent.
Róðu betur, kær minn kall,
kennd’ ekki’ í brjóst um sjóinn!
Harðara taktu herðafall,
hann er á morgun gróinn.
Aðalbóndinn á Látrum all-lengi um þarvistardaga
Bjargar var Jón nokkur Einarsson, og hét Randalín
húsfreyja hans. Margt kveður Björg um þessi hjón og
sjaldan í blíðum tón:
Haukafell1) með heiftar-smell
hrista mellan kunni.
Jón fékk skell og hljóðin hvell
af herjans kerlingunni.
Margt bendir til, að heimilislíf hafi eigi verið glatt á
Látrum. Má vel vera, að Björgu hafi þótt skemmtilegri
ferðalögin en heimasetan þar. Ekki er vitað, hve
snemma á ævinni hún gerist förukona. Hitt er víst, að
henni varð vel til fanga. Hjálpaði þar bæði, að margir
höfðu gaman af kviðlingum hennar, mannviti og hnytti-
legum svörum, og að hún var talin göldrótt og ákvæða-
skáld, óspör á blessunarorð fyrir velgerðir og bölbænir
vegna mótgjörða, en hvort tveggja þótti við hrína.
Galdramenn þeirrar aldar voru taldir hollvinir Satans
og hann þeim bónþægur, en athugandi er, að Látra-
Björg ákallar jafnan máttarvöld himinsins í vísum sín-
um, og virðast þau vera henni þjónustusamleg. Skulu
hér færð þess dæmi nokknr:
Eitt sinn í harðindum og bjargarleysi, þá er ekki
fékkst bein úr sjó, hvetur Björg Látramenn í róður, en
rær ekki með. Þeir töldu róður vonlausan. Björg merkti
sér einn öngul og kvað:
„Sendi Drottinn mildur mér
minn á öngul valinn
flyðru þá, sem falleg er
fyrir sporðinn alin.“
Á öngul Bjargar kom lúða, meiri og feitari en menn
vissu dæmi til, en eigi nokkurt kóð á aðra öngla. Látra-
menn færðu Björgu lúðuna óskipta, en hún skipti jafnt
á milli allra þurfandi, er hún náði til.
Eitt sinn er sagt, að bóndinn á Eyri á Flateyjardal
gæfi Björgu fjóra harðfiska, væna og valda. Björg kvað
þá:
Góður Drottinn gefi þér
göfuga fiska fjóra.
Hann mun kannski hugsa sér
að hafa þá nógu stóra.
En á næstu vikum rak fjögur stórhveli á Eyrarfjör-
ur. — Eitt hungurs- og hörmungarvorið gisti Björg að
þeim bónda, er nefndist Nikulás og bjó við veiðivatn.
Bóndi býður henni lengri vist, ef hann veiði vel. Björg
kvað:
1) Haukafell = hönd.
14 Heima er bezt