Heima er bezt - 01.01.1963, Blaðsíða 20

Steingrímur Hallgrímsson og Hallur sonur hans,
keyptu næsta vor, 1927, höfuðbólið Látur að gömlu
Látraættinni brottvikinni og tóku til ábúðar. Með þeim
réðst til bús tengdasonur Steingríms, Axel Jóhannesson
frá Hóli í Fnjóskadal. Allir bjuggu þeir einu búi, og
fór vel að stofni. Þeir feðgar áttu opinn vélbát og voru
bæði slyngir sjómenn og aflaklær. Axel var víkingur
til allrar landvinnu og fjármaður ágætur. Eltki þótti
hallast á um rösklegan og hagfelldan búskap til lands
og sjávar, og fjárafla var öllum varið til að treysta
framtíð stórbýlis að nýrri tízku. Túnið var stækkað
með mildum hraða og heyafli aukinn, byggt nýtízku
steinhús og heimilis-rafstöð til ljósa, suðu og hitunar.
Allir kunnugir dáðust að framkvæmdunum og þó ekki
síður að hinni farsælu samvinnu og eindrægni.
Þannig liðu sjö ár.
Að morgni hins 14. desember 1935 var blæjalogn á
Látrum, og sjórinn ládauður. Fé var komið í hús. Þó
vantaði eina kind, og hafði frétzt, að hún væri saman
við féð á Grímsnesi. Morgun þennan fóru þeir feðgar,
Steingrímur og Hallur, á vélbát sínum að sækja kind-
ina. Utvarp var komið að Látrum svo sem önnur nýrri
tæki. Hallur fór sjaldan á sjó að morgni án þess að
hlusta fyrst á veðurfregnir, en sökum þess að þeir vildu
ná Grímsnessfé í húsi, var þó nú brugðið venju og far-
ið flugsnemma. Axel gekk með þeim feðgum að setja
fram bátinn, datt þá úr lofti dauðafjúk. Þess minnist
Axel, að ekki sá hann segl í bátnum og að þeir feðgar
voru lítt að klæðum búnir, enda ætlað skamma sjóferð
innfjarðar.
Nú líða tvær stundir. Axel hleypir fé til beitar. Hann
horfir vakandi auga út á fjörðinn, viðbúinn að hjálpa
við lendingu. Brim tekur óðfluga að vaxa og svartur
hríðarveggur skríður inn. Það er jafnsnemma, að bát-
urinn sést úti á milli skerjanna og stórhríðarbylur skell-
ur á af norðri, svo sótsvartur, að ekki sá bátlengd frá
landi. Húsfreyjurnar á Látrum voru einnig komnar að
lendingu til hjálpar við setningu. Bylurinn hélzt jafn-
svartur, en brimið vex hraðfara og brýtur upp í kletta
á sævarbökkum. Öllum þeim, sem í fjörunni stóðu,
varð fljótlega ljóst, að löng bið þar var vonlaus. Hér
var ekki lendandi lengur. Örlög þeirra feðga sýndust
þeim ráðin úti á milli skerjanna.
Féð hafði farið frá húsum í þrem hópum. AUan dag-
inn og fram í myrkur var Axel einn að þæfa fénu, ein-
um hópnum af öðrum, heim í húsin. Móti veðrinu var
að sækja. Rafmagnið þvarr heima á bænum. Snjór hafði
fyllt lækinn. Ljósið og ylurinn hvarf. Bylurinn lamdi
og hristi hið trausta steinhús. Hinn hvíti dauði norðan-
bylsins strauk um rúðurnar og dró á þær lútandi frost-
rósir. Konur og börn ein í bænum. Ef til vill kæmi
Axel ekki heldur til húsa í nótt. Konurnar þekktu ofur-
kapp hans. Hann myndi ekki gefast upp, meðan nokk-
ur sauðkind væri úti.
En Axel kom að lokum. Þessi stutti dagur og hin
langa myrka stórhríðarnótt, er eftir fylgdi, varð ör-
lagastund byggðarinnar á Látrum.
En nú víkur sögunni inn á Svalbarðsströnd. Að
morgni hins 15. desember, sem var sunnudagur, var
veðri slotað. Víða var það siður góðra og hygginna
sjávarbænda að ganga jafnan á fjörur sínar eftir stór-
viðri. Er það bæði, að von getur þá verið verðmæts
reka, og eigi síður hitt, að nauðstadda sjófarendur get-
ur borið að landi.
Þennan morgun ganga þeir á fjöru, Halldór Valdi-
marsson í Leifshúsum og Gestur Halldórsson í Garðs-
vík á Svalbarðsströnd. Skammt frá Garðsvík hitta þeir
Sigmund bónda Indriðason frá Miðvík. Hann segir
þeim, að hann hafi fundið bát landfastan á Knarrarnesi
og mannslík í bátnum. Knarrarnes er tangi í sjó fram,
hálfan annan kílómetra norður frá Garðsvík. Mjög er
aðdjúpt sunnan og norðan við tangann og hin bezta
lending, hvort sem er í norðan- eða sunnanátt. Þar var
skipakoma og stundum kaupstefna í fornöld, svo sem
getur í Reykdælasögu.
Þeir ganga nú allir norður að Knarrarnesi og kenna
þar hinn dána mann. Var það Steingrímur Hallgríms-
son frá Látrum. Merki nokkur sáust þess, að eigi myndi
hann hafa verið einn á bátnum.
Þeir báru líkið til bæjar og símuðu síðan til Greni-
víkur, en þar var sími næst Látrum. Eigi þarf þess að
geta, að öllum þar innfrá var ókunnugt um ferð þeirra
feðga. Hinn 16. desember fór síðan Þorbjörn Áskels-
son á vélbát sínum út að Látrum. Með honum barst til
baka vitneskja um, hversu varið var ferð þeirra feðga
og var þá hafin leit að Halli af miklum mannfjölda,
bæði af Svalbarðsströnd og innan af Akureyri. Sú leit
bar engan árangur, þótt leitað væri dögum saman, nema
sauðkind sú, er þeir höfðu í bátinn tekið, fannst þar
lifandi og uppi standandi á rinda.
Vetur þessi, 1935—1936, var einn hinn snjóþyngsti.
Um páska gerði þó hláku, og leysti nokkuð af skamm-
degishjarninu. Þá var enn hafin leit í hlíðinni kringum
Knarrarnes. Þá fannst Hallur frá Látrum. Það sást, að
hann hafði skammt farið á landi og skriðið síðasta spöl-
inn. Hann var fáklæddur, svo sem vitað var, og skó-
laus. Efalaust hefur hann verið alblautur úr sædrifinu
og fötin frosið að honum og kuldinn fljótt heltekið
hann.
Lítill vafi er á því talinn, að vélin í bát þeirra Látra-
feðga hafi stöðvazt í upphafi bylsins. Sjómenn við Eyja-
fjörð dá þrek og snilli þeirra feðga að fara svo langa
leið í slíku veðri án segls og vélar og hitta eina stað-
inn, sem talinn var mögulegur til lendingar austan fjarð-
arins í slíku veðri. Steingrímur Hallgrímsson var af
sveitungum sínum talinn harðna við hverja raun. Hon-
um óx ásmegin við mótlæti. Hann lét aldrei hugfallast.
Búskapurinn á Látrum sannar þetta eftir áfallið er þeir
misstu bústofninn á Skeri, en þó öllu framar síðasta sjó-
ferðin.
Erfiður varð þessi vetur fólkinu á Látrum. Harðind-
in lokuðu landleiðum og ekki bátur né mannafli til
samgangna á sjó. Þó var þraukað við búskap af sama
(Framhald, á bls. 29.)
16 Heima er bezt