Heima er bezt - 01.10.1976, Side 13

segir enskt skáld. Sú var tíð að við heyrðum fullmikið um ætt-
jarðarást, því sumt af þeirri mælgi var tízkuglamur, kom ekki
frá hjartanu og fól í sér enga merkingu. Nú er ættjarðarást ekki
lengur nefnd og má vel vera að fágæt sé hún orðin. Sé svo, þá
er okkur illa farið. En þar sem hún er til, hljóta rætur hennar
að liggja langt niður i fortíðina. Þangað sækir hún næringu sína.
Ast Craigie’s á íslandi átti sér rætur djúpt niðri í fortíð og
skilningur hans á henni var frjóvgaður heitri tilfinningu. Hann
var maður hógvær í orðum, en borið gat það við, að nokkurrar
beiskju kenndi í orðum hans er hann minntist á það, sem honum
þótti bera vott um skort á þjóðrækni og ættjarðarást hjá íslenzku
fólki nútíðarinnar. Og það ætla ég, að einhvern þeirra, er lesa
þetta erindi hans um rimurnar, hitti það beinast í hjartastað, að
lesa orð þessa erlenda manns þar sem það ltemur fram, að í raun-
inni þykir honum vænst um þær fyrir þá sök, hvað þær voru
þjóðinni í örbirgð hennar og einangrun. Það sem frá hjartanu
kemur, hittir hjartað, segja Þjóðverjar.
Craigie vann mildð afreksverk er hann tók saman hina miklu
Sýnisbók íslenzkra rímna.1 En sú bók, þrjú stór bindi, hefði með
engu móti getað orðið til ef ekki hefði verið fyrir þann mikla
stuðning sem þáverandi landsbókavörður, Finnur Sigmundsson,
veitti honum stöðugt öll þau ár, er hann vann að bókinni. Og á
hinn bóginn höfum við Finns Sigmundssonar eigin orð fyrir
því, að vart mundi hann hafa haldið út við hið ágæta Rínmatal
sitt, ef Craigie hefði ekki stöðugt brýnt hann og hvatt eins og
hann gerði. Svona hefir það verið um mörg ágæt verk, að undir
þau hafa runnið margar stoðir. En mikla naum hafði Craigie
af þessu starfi sínu. Haustið 1947, þegar hann var á fyrsta ári
um áttrætt, dvaldi ég hjá honum réttan hálfan mánuð,
og vinnutími okkar við bókina jafnaðist þá þrettán klukku-
stundir á dag, vitanlega jafnt helga daga sem virka. En afkasta-
maður var hann með fádæmum, eins og margir hafa vitnað.
Alveg gekk það yfir mig að finna þá sí og æ hve þeltking hans
á efninu var alhliða og víðtæk. Og svo var hitt, hvað hann naut
þess, er skáldin höfðu vel gert, og sömuleiðis auðlegðar og feg-
urðar skáldamálsins. Það for ekki fram hjá honum ef vel og
skáldlega var með farið. „Konan yrkir“, mundi hann hafa sagt
að væri góður vitnisburður, en líka fundið hve miklu stórfeng-
legri þessi sami vitnisburður var ef hann var klæddur í þann
búning sem húnvetnska konan færði hann í:
Geðs í bekkjar inni
Ljóma brekltu japa jörð
Jólnis drekkur minni.
Það er ekki sama hvort sagt er „enn er ort“ eða „Sigtýs kvaka
álftir enn út á Sónar straumi“. En þessi munur er nú að týnast
þjóðinni. Nú er sagt: „Húsfreyja hallar undir flatt, sperrir litla
fingur fyrir munn, leggur aðra hönd á háls“. Og þetta er okkur
tjáð að sé skáldsltapur. Tímarnir breytast.
Þó að Sir William Craigie hefði ekkert unnið Islandi til nytja
annað en að leggja fyrstur manna traustan grundvöll að erlendri
1 Sýnisbókin er fyrir löngu uppseld, og með því að erlendis
hafa það væntanlega nær eingöngu verið bókasöfn, er keyptu,
mun það verða fátítt að hún komi í fombókaverzlanir, og það
sem þangað kann að slæðast, fer vitanlega einnig inn á söfnin,
því stöðugt fjölgar háskólunum. En á íslandi keyptu hana
nokkrir fræðimenn, og þegar þeir falla frá, þyrftu bókasöfnin
að vera vel á verði og tryggja sér eintök þeirra. Gera má ráð
fyrir að einhvemtíma verði hún endurprenmð (ljósprentuð),
en enginn þarf að ætla að það verði gert að sinni.
þekkingu á sérstæðustu bókmenntagrein okkar, hefði samt orðið
að telja hann á meðal þeirra manna erlendra, er Island hefir
komizt í mesta þakkarskuld við. En vitanlega vann hann svo
margt annað fyrir okkur, merkilegt og mikilsvert. Það bíður
enn einhvers menntamanns að gera fulla grein fyrir öllu því, er
hann vann í þágu íslenzkra bókmennta.
íslandi var það efalaust lán að Craigie skyldi gera þá Valtý
Guðmundsson og Þorstein Erlingsson að sínum mestu alúðar-
vinum er hann dvaldi við nám í Kaupmannahöfn og einkum
læra íslenzkuna af þeim, því báðir vom þeir rímnamenn. Og
einu skal hér enn við bætt: Ef sá er nokkur, er gera vildi eitt-
hvað það, er við vitum með öruggri vissu að Craigie hefði verið
kært að gert væri, þá er vandalaust að benda þeim hinum sama á
leiðina: að styðja Rímnafélagið sem drengilegast. Hann var
stofnandi þess, þó að sökum fjarlægðar gæti hann eigi sótt stofn-
fundinn, og honum var alla tíð ákaflega annt um hag þess. Og
þjóðræknisverk er allur stuðningur við það félag svo lengi sem
það rækir skyldur sínar af manndómi og trúmennsltu.
Smebjöm Jónsson.
„Alþýðlegur skáldskapur á Islandi“, mundi hafa verið
alveg jafn-réttmætt heiti á erindi þessu, en lýsingarorð-
ið alþýðlegur mundi hafa orkað þannig á hugi manna,
að leiðrétta hefði þurft þegar í byrjun. Þegar við
minnumst á alþýðlegan skáldskap, hugsum við okkur
hann venjulegast einfaldan bæði að formi og máli. Það
er í rauninni þessi sjálfsagði einfaldleiki sem einkennir
hann og á iðulega sinn þátt í að gera hann hugðnæman.
Alveg gagnstætt þessu er því háttað um það, sem um
nálega fimm alda skeið var alþýðlegur skáldskapur á ís-
landi. Hann var í hvorugu atriðinu einfaldur. Að því
er formið varðar, einkenna hann fjölmargir dýrir hætt-
ir, og málfarinu er þannig háttað, að orðavalið er harla
sérstætt og framsetningin flókin. Af þessum sökum hefi
ég talið það heppilegra að tákna hin tíðkuðu yrkisefni
með því að nefna þau rómantisk; því þau eru yfirgnæf-
andi sótt í rómantiskar sögur, í bundnu máli eða
óbundnu, innlendar og erlendar. Þessa skáldskapargrein
nefna íslendingar rímur. Orðið er fleirtöluorð, og að
uppruna þess og merkingu mun ég víkja síðar.
Frá því á landnámstíð, fyrir og eftir aldamótin 900,
hafði sú gerð skáldskapar aðallega tíðkast á íslandi, er
talað er um sem forna hætti. Að yrkja í þessari grein
var íþrótt, áunninn lærdómur, og krafðist nákvæmrar
þekkingar á bragreglum og strangrar aðgæzlu að fvlgja
þeim í hverri línu og hverri vísu.' Þessar reglur héldust
óbreyttar og án nokkurrar samkeppni alt fram á fimt-
ándu öld. En þá höfðu þær lifað sitt fegursta, enda þótt
að forminu til væri haldið áfram að fylgja þeim, og með
nokkrum frávikum er þeim fylgt enn í dag. Þegar kom
fram á þrettándu öld, höfðu íslendingar þó kynnzt
miklu einfaldari skáldskap í dönsku þjóðkvæðunum. En
um elztu sögu þeirra ritaði Ker prófessor oftar en einu
sinni af sinni alkunnu fræðimennsku og uppörvandi
lærdómi. Ölíklegt er að þjóðkvæðastíllinn mundi út af
fyrir sig hafa haft djúp áhrif á íslenzku sltáldin, en
samofin þeim var nýr þáttur sem dró til sín hugi fólks-
ins, því þeim fylgdi dans, og upphaflega voru þessi
kvæði nefnd dansar. Fyrsta dæmið sem við höfum um
Heima er bezt 337