Æskan - 01.10.1971, Blaðsíða 39

Galíleo Galílei
(1564-1642)
Hann sýndi heiminum fram á, afl vísindamaður
þarf ekki að vera háflur fordómum
A^rið 1583 kraup ungur stúdent á knjám í dóm-
kirkju ítölsku borgarinnar Pisa; nafn hans var
Galíleo Galílei. Einn kirkjuþjónanna hafði rétt
W í þessu lokið við að kveikja á einum olíulamp-
anum í loftinu. Galíleo varð litið upp og horfði
á, hve lampinn sveiflaðist frá annarri hliðinni til hinnar í
keðjunni. Hann veitti því athygli, að þótt hreyfingarþoginn
styttist, virtist sveiflutíminn vera jafn á hvorn veg. Fæstum
hefði þótt þetta neitt athyglisvert, en Galíleo var gæddur
hinum leitandi anda vísindamannsins.
Hann fór að gera tilraunir með því að hengja lóð í
langan þráð og lét það svo sveiflast fram og til þaka.
Á þeim tima höfðu menn ekki nákvæm úr með sekúndu-
mælum, og þvi notaði Galileo reglubundin æðaslög púlsins
til mælinganna, og niðurstaða hans varð sú, að athugun
hans á dómkirkjugólfinu í Písa var rétt. Þótt sveifluboginn
styttist, var tímalengd hverrar sveiflu óbreytt. Galíleo hafði
uppgötvað lögmál pendúlsins. Síðarfundu aðrir vísindamenn
það út við endurleknar tilraunir, að hver sveiflubogi þyrft'
örlítið skemmri tíma í hreyfingu heldur en sá næsti á
undan, því að við styttingu sveiflunnar minnkaði loftmót-
staðan í sama hlutfalli.
Pendúlslögmál Galíleos er enn notað á margvíslegan
máta, t. d. til þess að mæla hreyfingar stjarna og til að
Virðingarmenn kirkjunnar bannfærðu þá kenningu, að sólin væri miðpunktur veraldar okkar.
Galíleo varð fyrstu manna
til þess að rannsaka
himingeiminn skipu-
lega, með sjón-
auka.
í dómkirkjunni í Písa vakn-
aði hjá honum hug-
mynd til rannsókn-
ar á hreyfingu
pendúlsins.
Hann
sannaði með
tilraun i skakka
turninum í Písa, að
kenning Aristótelesar
um fall hluta var röng.
ákveða gang úra og klukkna. Tilraunir hans með pendúlinn
urðu upphaf nútíma aflfræði (dynamik), vísindagreinar, sem
fjallar um lögmál hreyfingarinnar og þann kraft, sem veldur
henni.
Árið 1588 varð Galíleo doktor við háskólann í Písa og
gerðist þar kennari í stærðfræði. Á tuttugasta og fimmta
aldursári gerði hann aðra mikilvæga uppgötvun — upp-
götvun, sem kollvarpaði tvö þúsund ára gamalli erfðakenn-
ingu og aflaði honum ótal fjandmanna.
Á þessum tima byggðu flestir svonefndir visindamenn
skoðanir sínar á kenningum gríska heimspekingsins og
náttúrufræðingsins Aristótelesar, sem uppi var á fjórðu
öld f. Kr. Verk hans voru talin uppspretta allra vísinda,
sérhver sá, sem efaðist um einhverja af mörgum kenningum
hans eða taldi þær rangar, var ekki talinn með fullu viti.
Meðal annars hafði Aristóteles fullyrt fyrir um 2000 árum,
að þungir hlutir féllu hraðar til jarðar en léttir. Galileo
hélt því fram, að þetta væri röng kenning.
Fræg saga er til um það, að hann hafi haldið opinbera
sýningu til þess að sanna sína kenningu. Hann bauð sam-
starfsmönnum sinum við háskólann með sér Uþp í efsta
hluta skakka turnsins í Písa. Galíleo tók með sér tvær
fallbyssukúlur, aðra eitt pund og hina tiu pund að þyngd
upþ í turninn, hallaði sér út yfir handriðið og lét þær
báðar falla niður jafnhliða. Öllum viðstöddum til mikillar
undrunar komu þær samtímis til jarðar.
Við
tilraunir sín-
ar við að sanna
útþenslu lofts við
hitun fann hann upp
hitamælinn á nýjan leik.
37