Æskan - 01.10.1971, Blaðsíða 40

HEIÐARBÚINN
Lceðist eg i lundinn þinn
leita að skjóli þinu.
Viltu syngja, vinur minn,
vor að hjarta minu.
Þú átt söngsins milda mál,
mjúka tóna bjarta,
frjálsa gleði, fagra sál,
frið i þinu hjarta.
Hlusta eg i hljóðri ró,
heiðarbúinn kœri.
Huga minum fcerir fró
frjálsi blcerinn tceri.
Vertu hjá mér, vinur kcer,
vermdu kalið hjarta.
Vertu þýður vorsins blcrr,
vonar Ijósið bjarta.
Liðir þá um loftin blá
létt á vcengjum þinum.
Berðu kcera kveðju þá
kcerum vinum minum.
Jóhannes S. Sigurðsson.
----I-----—---------------------------------------|----|
Hvort sem saga þessi er sönn eða ekkl, fann Galíleo
raunverulega þessa mikilvægu eðlisfræðllegu reglu: að fall-
hraði hlutar, sem hrapar, er óháður þyngd hans.
Um tvö þúsund ára bil hafði mannkynið trúað á kenn-
ingu Aristótelesar um fallandi hluti og engum dottið í hug,
fyrr en Galíleo, að sannprófa regluna.
En maður gætl gert sér í hugarlund undrun Galíleos,
þegar samkennarar hans viðurkenndu ekki það, sem þeir
sáu með eigin augum, en töldu aftur á móti, að hann hefði
rangt fyrir sér og héldu áfram að kenna reglu Aristótelesar.
Þelr gagnrýndu Galíleo og kröfðust þess, að hann yrði rek-
inn frá háskólanum.
Til allrar hamingju átti hann vini, sem studdu hann og
komu því til leiðar, að hann fékk kennaraembætti við há-
skólann I Padúa árið 1592, þar sem hann gat starfað I
friði að áframhaldandi tllraunum, án þess að verða fyrir
ónæði eða árásum. Á starfsárum slnum ( Padúa vann
Galíleo að mörgum nýjum vlslndalegum verkefnum og upp-
götvunum. Hann uppgötvaði að nýju hltamælinn, sem grlsk-
ur vlslndamaður hafði fundið upp á 3. öld, en slðan hafði
hugmyndin fallið I gleymsku. Ein þýðlngarmesta uppgötv-
unln var sjónauki — að vlsu ekkl sá fyrsti en tvlmælalaust
sá fullkomnasti, sem til þess tlma hafðl verið smíðaður.
Með honum var hægt að sjá fjarlæga hluti rúmlega þrltug-
falt stækkaða. Galíleo var fyrsti maðurinn, sem rannsakaði
himingeimlnn skipulega með sjónauka. Hann uppgötvaði
fjöll og djúpa dali á yfirborði tunglsins. Hann sá einnig, að
tunglið og reikistjörnurnar voru ekki sjálflýsandi, heldur
endurvörpuðu aðeins birtu sólarinnar. Hann uppgötvaði, að
vetrarbrautin er samsett úr milljónum stjarna, og hann fann
fjögur tungl á braut umhverfis Júpíter.
Þessar rannsóknir hans urðu til þess, að hann hafnaði
hinum gömlu kenningum, sem töldu að jörðin væri mið-
punktur veraldarinnar og að sólin og stjörnurnar væru á
braut umhverfis hana. Nær hálfri öld áður hafði Kópernikus
gefið út sitt mikla ritverk, þar sem hann sýndi fram á, að
sólin er raunverulega miðpunktur veraldar okkar og að
jörðin og pláneturnar væru á braut umhverfis sólina. Þessa
kenningu Kópernikusar hafði kirkjan fordæmt, og hún var
að falla I gleymsku, þegar Galíleo lýsti þvi opinberlega
yfir, að hún væri rétt og hann væri henni sammála. Yfir-
lýsing Galíleos vakti æðisgengin mótmæli; ofsareiðir tignar-
menn kaþólsku kirkjunnar fordæmdu á ný kenningar -Kóp-
ernikusar.
Galíleo var þvingaður til þess að sverja fyrir Páli V.
páfa, að hann viðurkenndi ekki lengur hina fordæmdu kenn-
ingu Kópernikusar, verði hana eða kenndi. Gegn sannfær-
ingu sinni gekk hann undir þessa svardaga, og niðurbrotinn
á sál og iíkama hélt hann heim til sín. En þar sem hann
var sannur vísindamaður, sem átti sannleikann að æðsta
takmarki, hélt hann ekki lengi út þá þögn, sem honum
var fyrirskipuð. Árið 1632 gaf hann út bók, þar sem hann
útskýrði ýtarlega kenningar Kópernikusar og lýsti því yfit
að nýju, að þær væru réttar.
Nú fyrst lenti hann I verulegum vandræðum. Hann hafðl
þrjózkazt gegn fyrlrmælum kirkjunnar og ögrað henni. Það
var stórglæpur. Menn höfðu verið brenndir á báli fyrir
minni sakir. Honum var fyrirskipað að fara til Rómaborgar
og mæta þar fyrir æðsta dómstóli kaþólsku kirkjunnar, hin-
um illræmda trúvillingadómstól, til yfirheyrslu vegna svika
og fjandskapar við trúarbrögðin.
Galíleo var nær sjötugur að aldri um þessar mundir, og
við slæma heilsu, þegar réttarhöldin hófust.
í byrjun lýsti hann yfir sakleysi sínu. En við hótanir um
misþyrmingar lét hann undan og lýsti yfir því, að hann
hefði haft á röngu að standa, er hann gaf yfirlýsingar um,
að hann væri sammála kenningum Kópernlkusar um, að
jörðin snerist umhverfis sólina, og hann baðst fyrirgefning-
ar á mistökum sínum! Dómstóllinn var mildur við hinn mikla
vísindamann. í stað þess að vera dæmdur til dauða, var
hann dæmdur til þess að lifa sem fangl á sinu eigin heimill-
Honum var bannað að gera nokkrar tilraunir eða að skrifa
fleiri bækur.
En Galíleo var óhlýðinn þessum fyrirmælum dómsins til
æviloka. Hann hélt leynilega áfram ýmsum tilraunum og
skrifaði tvær nýjar og merkar bækur, áður en hann lézt árið
1642.
Slðari tímar hafa viðurkennt Gallleo sem glæsilegan og
hugrakkan vísindamann, sem mannkynið stendur I mikilli
þakkarskuld við. Hann sýndi heiminum einnig fram á, að
vísindamaður verður að hafa frjálsræðl til þess að hafna
eldri kenningum og bera fram nýjar, án þess að hugsjónir
hans og starfsemi sé fjötruð við fordóma og erfðakennlngar
samtlðarinnar.