Æskan - 01.10.1973, Blaðsíða 61

■HBHKH

BHHHBIH
"TB
ÞaS verður ekkl með neinni vissu
sagt, hver hafi orðið fyrstur til þess að
búa til sjónauka. Því er haldið fram af
sumum, að þetta hafi orðið í fornöld,
en heimildirnar eru ekki til fyrir þvi.
^að er hollenzki gieraugnasmiðurinn
Hans Lippershey (dálnn 1619), sem
fyrstur varð til þess. að búa tll sjón-
auka, svo að vitað sé. En þó má segja,
að uppgötvun hans næði hvorki viður-
kenningu né fullum tiigangi sinum fyrr
er> jöfurinn italski, Galileo Galilei, sem
dó 23 árum síðar en Lippershey, heyrði
frásagnir af þessu undraverða tæki
Hollendingslns, og varð það til þess,
að hann smíðaði sjónauka sjálfur. I
Þennan fyrsta kiki sinn notaði hann
^luta úr orgeipipu og kom bogglerjum
fydr, sinu I hvorum enda hennar. Fyrsti
sjónaukinn, sem Galilei gerði, gat
stækkað þrefalt, en síðar tókst honum
að gera kikl, sem stækkaði þrítugfalt.
kíkir varð honum að miklu gagnl.
^eð honum gat hann gert ýmsar upp-
Sötvanir I heimi stjarnanna; til dæmls
9at hann nú greint fjöll á yfirborði
fynglsins; hann sá tunglin, sem fyigdu
relkistjörnunni Júpíter, grelndi hrlng-
ana, sem eru kringum Satúrnus og ýmis-
'egt flelra.
Hver fann
sjónaukann?
>•<

Af þessu verður Ijóst, að fyrsti sjón-
auklnn, sem greinilegar sögur eru um,
var til rannsóknar á himinhvolfinu og
stjörnunum, sem sjást á festingunnl.
Þegar Galilei var að þessum rannsókn-
um, hafði Pólverjinn Nikulás Kópernikus,
sem dó 21 ári áður en Galilei fæddist,
skapað nýja „heimssjá" með rltl sinu,
er nefnist ,,De Revolutionibus Orbium
Celestium" — (Snúningshreyflngar
himinhnattanna), sem kollvarpaði mið-
aldakenningum stjörnufræðinnar, en
kom ekkl út fyrr en Kópernikus hafði
lagzt banaleguna. Af því rltl sannfærð-
ist Galilei um, að Kópernikus hefði rétt
fyrir sér i þeirrl staðhæfingu, ,,að jörð-
In snýst um sjálfa sig og fer sína braut
kringum sólina." Sjónaukinn hjálpaði
Galllei til þess að fá sannanlr fyrir þess-
ari kenningu, sem þá var talin fjarstæða
og vlllutrú.
Enda fékk Galilel að gjalda þess. Það
má að vissu ieyti segja, að sjónaukinn,
sem hann gerðl, hafi orðið honum að
fjörlesti. Hann sannfærðist um kenn-
ingar Kópernikusar og hélt þeim fram,
meðfram vegna þess, að sjónaukinn
hafði gefið honum sannanir fyrir þeim.
En slíkar kenningar voru óguðlegar f
augum hinnar kaþólsku kirkju. Galllei
var stefnt fyrir rannsóknarréttinn og
ákærður fyrlr guðlast. Pyndingar voru
notaðar þá — eins og nú — af þeim
sem vllja útrýma hugsanafrelsi. Gamal-
mennið, einn mesti hugsuður sögunnar,
var píndur til þess, krjúpandi á kné, að
taka aftur allar kenningar sinar, til þess
að bjarga lífi sinu. Þar var meðal ann-
ars sú kennlng, að jörðin snerist kring-
um sólina. Þjóðsagan segir — og getur
verið að það sé sönn saga — að
Galllei hafi hvíslað, er hann stóð á
fætur frá þessarl játningu: ,,En samt
snýst hún!“ Því að Kópernikus og kiklr
Galileis voru búnir að sanna honum
það.

hlut, sem liggur í sandinum. Hann hefur fundið rafmola, — en raf er fallegast og dýrmætast allra efna, sem hann þekkir.
^enn verður innilega glaður, því að hann veit, að fyrir raf getur hann keypt beztu vopn og tæki — og konu. — 9. Næsta
^ergun vaknar Bjarnarkló skyndilega við það, að hann heyrir óvæntan hávaða úti á firðinum skammt fyrir utan. Hann gæg-
st 9ætilega upp úr skorningi þeim, sem hann svaf J, og sér þá marga báta fara fram hjá. í bátunum voru bæði karlar og
k°hur, ásamt allmikiu af alls konar varningi.
59