Kirkjuritið - 01.12.1976, Blaðsíða 78

orðunum, Guði séu þakkir (Deo Grati-
as). 42. Bæn prests um, að fórnin, sem
hann hefur óverðugur fært, megi verða
honum og öllum öðrum, sem hann hef-
ur framborið hana fyrir, til friðþæg-
ingar. (Placeat tibi). 43. Prestur yfir-
gefur altarið með kossi, flytur fólkinu
blessun með krossmarki: Blessi yður
almáttugur Guð, Faðirinn (gerir kross-
mark) og hinn Heilagi Andi. Svar:
Amen. 44. Lokaguðspjall: Jóh. 1:1—14.
Saga evangeliskrar guðsþjónustu
hefst þegar með predikun Lúthers um
réttlætinguna af trúnni einni, þ. e. frá
og með 1517, en sú predikun fól í sér
afneitun mannlegra verðleika, m. a. í
messunni. Fórn messunnar var fyrst
umtúlkuð sem lofgjörðarfórn, en 1520
var báðum efnum kvöldmáltíðarinnar
útdeilt. 1522 fellir Lúther niður þau
orð í canon missae, sem tala um fórn.
1523 leggur Lúther til, að messur séu
felldar niður á virkum dögum, nema
þess sé sérstaklega óskað. Tíðargjörð-
ir verða að predikunarguðsþjónustum,
einkum fyrir presta og skólapilta. Þetta
kemur fram í ritinu Von ordenung gott-
is diensts ynn der gemeyne frá vorinu
1523, þar sem hann efnir loforð sitt
til safnaðarins ( Leising um að gefa
þeim skipan um söng, bæn og lestur.
En tími var kominn til þess að hefja
endurskoðun og endurbætur guðsþjón-
ustuhalds í Wittenberg. i upphafi
þessa rits segir Lúther: ,,Þrenns konar
misnotkun á sér staö í guösþjónust-
unni. Fyrst er sú, að menn hafa þagaö
yfir Guös oröi í guösþjónustunni og
aöeins lesið og sungiö i kirkjunum, en
þaö er versta misnotkunin. Önnur er
sú, aö viö hliö Guös orös, þar sem
þagaö hefur veriö yfir því, hefur kom-
316
ið inn svo mikið af alls konar ókristi-
legum ævintýrum (fabeln) og lygi, bæöi
í helgisögum (legenden), söngvum og
predikunum, aö raun er aö vera vott-
ur aö sliku. Þriöja misnotkunin er sú,
að menn hafa gert slika guðsþjónustu
aö verki til þess að ávinna náö Guös
og sáluhjálp. Þar er trúin liðin undir
lok, og þó hefur sérhver gefiö til
kirkjustofnunar og páfa, og viljaö
verða munkur og nunna. Nú þegar
afnema skal þessa misnotkun, þá
ber fyrst og fremst aö gera sér Ijóst,
aö kristinn söfnuður á aldrei að koma
saman, nema þar verði þá Guös orö
predikaö og beöið, jafnvel þó að þaö
sé stutt.“ Lúther vitnar í því sambandi
í Sálm. 102:23 og I. Kor. 14:31 og í
niðurlagi ritsins í Lúk. 10:42. Endur-
skipan guðsþjónustunnar og messu-
gjörðarinnar var þannig hafin í ýms-
um söfnuðum mótmælenda, áður en
Lúther að bæn vinar síns, Nikolaus
Haumann í Zwickau, gaf út í des. 1523
á latínu skipan evangeliskrar messu
og altarissakramentis eins og hún tíðk-
aðist í Wittenberg, Formula missae et
communionis pro Ecclesia Vuittenber-
gensi. i þessu riti hreinsaði Lúther
latnesku guðþjónustuna eins og hún
hafði tíðkazt í rómversku kirkjunni af
hugmyndum, sem tjáðu guðsþjónust-
una sem fórn eða góðverk. Samkvæmt
Formula missae et communionis eru
liðir guðsþjónustunnar þessir (Við setj-
um aftan við liðina samsvarandi tölu-
setningu rómversku messunnar hér að
framan, en við það má glögglega sja,
hvaða breytingar Lúther gerði á mess-
unni): Inngönguvers (Inntroitus) (4) a
sunnudögum og hátíðum Krists, Þ- e'
páskum, hvítasunnu og jólum. Misk'
A