Nýjar kvöldvökur - 01.10.1934, Blaðsíða 35

NYTJAJURTIR
177
Eins og kunnugt er, þá er kartaflan
langmikilvægasta garðjurtin, sem rækt-
uð er á íslandi, og gæti þó ræktun henn-
ar verið langtum meiri en nú er. Þess
er samt að gæta, að ísland liggur á
nyrztu takmörkum kartöfluræktarinnar,
og líklega ókleift, eða að minnsta kosti
torvelt að rækta kartöflur í köldustu hér-
uðum landsins. En hitt er ekki óhugs-
andi, að takast mætti að skapa svo harð-
gerð tilbrigði, að þau þyldu loftslag
hvar sem er á landi voru. Það mun
sjaldgæft, að kartöflur nái hér fullum
þroska, það sést á því, að grasið fellur
mjög sjaldan nema ef á undan eui
gengnar frostnætur, en sé plantan full-
þroska fellur plantan eins og aðrar jurt-
ir er hausta tekur, án þess að fro.st valdi,
Aldin sjást hér einnig mjög sjaldan.
Mjölvismagn íslenzkra kartaflna or
minna en erlendra, og mun það vera sak-
ir skemmri vaxtartíma. Fyrir nokkrum
árum voru allmörg kartöfluafbrigði
efnagreind í Gróðrarstöðinni á Akureyri,
meðalmjölvismagn þeirra var 13,61%.
Efnagreining, sem gerð var í Gróðrar-
stöðinni í Reykjavík 1923, sýndi meðal-
tal innlendu afbrigðanna 13,9%, erlendu
afbrigðin, sem ræktuð voru á sama stað,
höfðu ekki nema 12,9% mjölvi.
Fyrstur íslendingur, sem ræktaði kart-
öflur, var merkismaðurinn Björn Hail-
dórsson prófastur í Sauðlauksdal. Árið
1759 fékk hánn eina skeppu af útsæðis-
kartöflum frá Danmörku. Þessar kart-
öflur komu ekki fyrr en í ágúst og voru
þá mjög spíraðar. Huldi hann þær í
Mold og fékk um haustið nokkur smá-
ber. Næsta ár reyndi hann á nýjan leik.
Gekk allt að óskum, og hann fékk þrosk-
aðar kartöflur úr garði sínum haustið
1760. Má telja það meðal merkisáranna
1 búnaðarsögu vorri. Hér, eins og annar-
staðar, gekk seint með útbreiðslu kart-
aflanna, þrátt fyrir hvatningu og for-
dæmi margra góðra manna. Lét stjórnin
sitt heldur ekki eftir liggja, til að hvetja
menn til garðyrkju. Og enn, nærri tveim-
ur öldum eftir aö fyrstu kartöflurnar
spruttu í íslenzkri mold, vantar mikið á,
að við ræktum svo mikið, að þörfum
þjóðarinnar sé fullnægt, er slíkt þó
vandalaust.
b. Gulrófan.
Gulrófan er tvíær planta af kross-
blémuiætt, af þeirri ætt er hrafnaklukka,
vorblóm og íleiri algengar, íslenzkar
plöntur. Lífsskeiði gulrófunnar . er hátt-
að sem annarra tvíærra jurta, að fyrra
árið, sem þær lifa, sprettur plantan af
fræi. Stöngull hennar vex þá lítt, er
hann liðastuttur og blöðin standa í þéttri
hvirfingu niður við rótina. Það ár safn-
ar plantan miklum forða í rótina, sem er
gild stólparót. Fái plantan að lifa óáreitt
vex stöngull hennar síðara árið. Ber
hann stóran klasa af gulum blómum. Síð-
an þroskast fræ og plantan deyr. Forða-
næringin, sem í rótina hafði' safnazt,
eyðist nú til þroskunar blómum og fræj-
um. Ekki er sjaldgæft að gulrófur
blómgist þegar á fyrsta ári, verður rót-
in þá trénuð og lítt hæf til matar.
Ilið æta af gulrófunni er rótin. Er
hún bæði holl fæða og nærandi, enda
þótt hún aö næringargildi standi kart-
öflunni að baki. Hinsvegar er guh’ófan
miklu kuldaþolnari en kartaflan, er hún
því ræktuð í kaldari héruðum, t. d. allt
til nyrztu stranda Noregs. Samt sem áð-
ur er gulrófan ekki útbreidd sem yrki-
planta. Hún má einkum teljast garð-
jurt hinna norðlægustu landa. Þannig
er hún mikið ræktuð í Skandinaviu,
einkum norðantil, en er lengra dregur
suður á bóginn fer ræktun hennar mjög
minnkandi. Samt er hún allmikið rækt-
uð bæði í Dánmörku og Þýzkalandi, en
23