Nýjar kvöldvökur - 01.10.1934, Blaðsíða 45

BÓKMENNTIR
187
lialdi, veiti honimi lífshamingju, skapi
lífi hans ný takmörk og æðri tilgang.
Persónur sögunnar eru hvorki margar
né stórbrotnar. Jóhannes mun ekki telja
það hlutverk sitt að lýsa óvenjulegum
mönnum, heldur hversdagslegu og al-
gengu fólki. Þetta sker ekki úr um gildi
sögunnar. Slík viðhorf em vitanlega rétt-
mæt. Hitt ríður baggamuninn hversu
sönn lýsingin er að sálfi’æðilegum rök-
um, og hversu vel hefir tekizt að túlka
hana eftir kröfum listarinnar.
Ég get ekki betur séð, en saga Hauks
frá Bjargi, söguhetjunnar, ráðist senni-
lega, eftir því sem til er stofnað. Hann
er draumlyndur hugsjónamaður frá upp-
hafi, en í skapgerð hans leynast ýmsir
brestir, eins og veilur ei*u í skaphöfn
okkar allra, og ferill hans virðist eðli-
lega rakinn. Hann er leiksoppur í hendi
ómildra örlaga, enda er hann barnsleg og
einföld sál. Þó virðist mér hann — af fs-
lending að vera, og það jafnvel bónda —
óskemmtilega og ótrúlega geðlaus, þegar
hann á tal við Arnór, friðil konu sinnar,
í hlöðunni á Bjargi, stundu eftir að skoll-
ið hefir á hann þyngsta ólag lífs hans, og
hann hefir þolað smánarlegasta löðrung-
inn af hendi þessa fornvinar síns. Það
eni heimspekilegar bollaleggingar og
volgurslegar orðahnyppingar sem fara
þar fram á milli þeirra, á þeirri stundu,
sem sæmilega skapstór maður hefði
gengið næst lífi Aniórs, eða a. m. k. ekkl
þolað honum neitt vingjarnlegt kjaft-
æði.
Ýmsum öðrum persónmn sogunnar er
og vel lýst, og oft, að því er virðist, sál-
fræðilega rétt: Sidda kaupakona, Ásdís,
Grímur bóndi og ekki sízt Valgerður
gamla, kona hans, eru skýrt dregin og
;skiljanleg í öllum sínum mannlega vesal-
dómi og breyskleika. Við þekkjum þau
oll úr hópi kunningja okkar og nágranna.
Gamla konan, full móðurlegri elsku og*
umburðarlyndis, mitt í striti sínu og um-
komuleysi, er einhver geðþekkasta og
minnisstæðasta manneskjan í bókinni.
Yfir höfuð virðist Jóhannes gæddur sál-
fi*æðilegi*i gáfu og skyggni á skaplyndi
manna. Aftur á móti virðast honum
nokkuð mislagðar hendur á listafrásögn
og eðlilega stígandi í sögunni, þótt marg-
ir kaflar hennar séu prýðilega sagðir út
af fyrir sig, og stílleikni hans nær al-
staðar í bezta lagi.
Tveir úr hópi þekktustu skálda þjóðar-
innar, þeir Halldór Kiljan Laxness og
Jóhannes úr Kötlum hafa nú næstum
samtímis ritað og gefið út bækur um
sama eða mjög svipað efni: íslenzkt
sveitalíf og bændakjör. Þeir eiga báðir
sammerkt í því, að þeir freista hvergi
að draga á frásögn sína blæju róman-
tískrar fjarlægðar, eða bera lífskjör af-
dalabænda og einyrkja ómaklegu lofi.
Enginn vafi leikur á því, hvorum þeirra
hafi betur tekizt: Halldór Kiljan er þaul-
æfður skáldsagnahöfundur. Á milli fyrstu
bókar hans, »Barn náttúrunnar«, og
hinnar síðustu, »Sjálfstætt fólk«, er mik-
ið djúp staðfest. Hann hefir gengið
glæsilegan og stórstígan þroskaferil, og
þrauttamin kunnátta og snillingsgáfa
setur merkilegan svip á síðustu bók hans.
En hitt er og engu síður víst, að frum-
smíði hans í skáldsagnagerð þolir engan
samanburð við frumsmíði Jóhannesar,
enda var það ekki líklegt, því þótt Jó-
hannes sé byrjandi í þessari grein list-
arinnar, þá er hann enginn hvítvoðunguv
sem skáld og rithöfundur, eins og Hall-
dór var þá. Nú er eftir aö vita, hvort
þroski hans verður jafn glæsilegur og
Halldórs er þegar orðinn. Engu skal hér
um það spáð.
útgáfa bókarinnar er hin myndarleg-
asta, svo sem þeirra er von og vísa, út-
gefanda og prentara.
Jókami Frímcmn.