Nýjar kvöldvökur - 01.10.1934, Blaðsíða 44

BOKMENNTIR
Jóhannes úr Kötlum:
Og björgin klofnuðu.
Saga. Ak. 1934.
Jóhannes úr Kötlum gefur út bók með
táknrænu nafni. Og hver eru þá björgin,
sem klofnuðu? Þau eru hvorki meira né
minna en hornsteinar hins æfagamla
þjóðskipulags og hugmyndaheims: Helgi
alls átrúnaðar á þjóðerni, ættjörð, hjóna-
bönd, trúarbrögð og þá ekki síður á pen-
ingavald, höfðingja og hoffmennsku.
■Hvað setur þá skáldið í stað þessara
fomu dyggða? Ekkert. Jóhannes úr Kötl-
um mun ekki telja það hlutverk sitt að
styðja þá
»marggylltu mannfélagshöll, ...
sem rifin og fúin og rammskekkt er öll
og rambar á Helvítisbarmi«.
Hann mun enda þykjast létta steini af
hjarta frjálsrar og mannlegrar hugsun-
ar, þegar hann hefur upp sleggju sína
og meitil, til þess að sundra þessum
heljarbjörgum.
Ég þykist ekki hneykslunargjarn mað-
ur, enda fer því fjarri, að ég hneykslist
svo mjög' sem margir aðrir á þessum að-
förum Jóhannesar. Það hlýtur að vera
meiri töggur en svo í þessum hnullung-
um, að þeir láti á sjá, þótt við þeim sé
blakað, ef það er á annað borð nokkurt
vit í því að reisa á þeim háborg menn-
ingar alls mannkyns. Hinsvegar hafa
þeir legið svo lágt í svaðinu undir múr-
um hennar, að ekki er furða, þótt skarn
nokkurt hafi á þá setzt, og þeir hafi
máðst nokkuð um aldaraðir.
Hver veit nema það komi í Ijós, þegar
meitill er látinn á þessum björgum
ganga, að á þeim leynist svo góðir burð-
arfletir, að hyggilegt reynist enn um
stund að hafa þá að hornsteinum, og það
jafnvel í hinu nýja musteri menningar-
innar, sem Jóhannes trúir að sé það,
sem koma skal.
Það hlýtur að teljast all-merkur bók-
menntaviðburður, að eitt af kunnustu
ljóðskáldum þjóðarinnar hefur nú hesta-
skipti og gefur út fyrstu skáldsögu sína,
og það þykka bók með all nýstárlegu
sniði. Raunar mun vera hægt að rekja
ljóðagerð og fi*ásagnalist í óbundinni
ræðu til eins og sama uppruna: anda-
giftar og innblásturs, sem skáldum ein-
um er gefinn. En tækni og aðferðir ljóð-
skáldsins og söguritarans eru svo óskyld
vinnubrögð, að fáum öðrum en snilling-
um einum er færi aö læra hvorttveggja
til hlýtar. Jóhannes er því byrjandi í
þessari grein listarinnar, og verður að
dæmast sem slíkur. Þótt sum stílbrögð
hans orki nokkuð tvímælis, séu sumstað-
ar miður hrjáleg, og nokkurs misræmis
gæti í byggingu sögunnar — einkum þeg-
ar nær dregur endinum — verður ekki
annað sagt, en honum hafi vel tekizt um
margt og list hans sé líkleg til þroska.
Sagan er yfirhöfuð skemmtileg aflestr-
ar, víða frumleg og sumstaðar piýðisvel
rituð. Efni hennar skal ekki rakið hér,
en hún lýsir lífi stórhuga íslendings, sem
reisir bú á óðali feðra sinna, fullur
bjartsýni og starfslöngun, en nornir illar
í líki örbirgðar og ástbrigöa ræna hann
öllum tyllivonum, hrekja hann úr hverju
vígi, unz hann leitar athvai’fs í hópi bylt-
ingamanna í Reykjavík. Ekki verður það
þó ráðið af sögunni með fullri vissa,
hvort sú sambúð komi honum að nokkru