Sjómannadagsblaðið - 04.06.1961, Qupperneq 37

Frá föstu ljósi í leifturskin
Snemma kom í ljós nauðsyn þess
að hafa einhverskonar leifturbúnað
í vitunum. Þess voru dæmi að
strandbúar gerðu sér vita með því
að kynda bál og gátu með því vilt
um fyrir skipum í náttmyrkri svo
að þau sigldu á land. Með því hjálp-
uðu þeir Guði almáttugum til þess
að „blessa sjávarsíðuna með strand-
góssi.” Reynt var að koma í veg fyr-
ir slíkt með því að byggja tvöfalda
vita. Einn fyrsti vitinn af þeirri gerð
í Svíþjóð var Nidingen utan við
Kungsbacka, þar var tvöfaldur viti
frá 1635.
Fyrsti maðurinn sem teiknaði not-
hæfan leiftur vita, var þáverandi
forstjóri konunglega modelsafnsins
Jonas Norberg. Hann smíðaði árið
1781 kerfi af hreyfanlegum hringlaga
málmspeglum í Carlstens vitann ut-
an við Marstrand. Var speglunum
snúið með úrverki. Nú á tímum
hafa vitar yfirleitt kerfisbundin leift-
urhraða eða leifturtíma, þannig að
þeir þekkjast hver frá öðrum.
Sænskir hugvitsmenn hafa haft for-
göngu um endurbætur á vitakerfum.
Mönnum finnát það nú nánast
furðulegt ef þeim er sagt, að fram
að árinu 1880 voru engir vitar eða
leiðarljós við innanskers siglinga-
leiðir í Svíþjóð, en svona var það nú
samt. Vitarnir voru svo dýrir í
notkun, að menn neituðu sér um að
byggja þá. Inn og útsigling fór því
aðallega fram í dagsbirtu.
En árið 1880 tókst C. R. Nyberg
í Stokkhólmi að smíða glóðarlampa
sem brenndi gasolíu. Efltir þe’irri
gerð smíðaði svo G. V. Lyth sí-
brennislu vitaljósker sem entist í
8 til 10 daga. Leifturkerfi vitans gekk
fyrir hitaorku sem streymdi frá
lampanum.
Sænski hugvitsmaðurinn mikli
Gustav Dahlén var sá maðurinn
sem meira en nokkur annar endur-
bætti ljóstæki vitanna. J. Höjer verk-
fræðingur smíðaði fyrstu carbidgas-
baujuna 1902, og nokkru seinna
fann Dahlén upp „klipptækið”, þ. e.
tæki til þess að mata lampann í smá
gusum eftir því sem með þurfti. I
sambandi við sólventilinn sem Gust-
af Dahlén fann seinna upp sparað-
ist eldsneyti vitanna um 94%. Með
tilkomu gasblöndunartækja, glóðar-
netinu og linspendulinu í vitaskip-
um og fleiru, gerbreyttist aðstaða
og viðhorf vitamála í öllum löndum
heims. „Dahlén hinn blindi ljósgjafi”
og uppgötvanir hans, komu því til
leiðar að nú var hægt orðið að koma
upp vitum á nálega ótilgengilegum
stöðum á sröndinni, því ekki þurfti
að líta eftir þeim nema einusinni eða
tvisvar á ári. Fyrir uppgötvanir sín-
ar var Dalhlén veitt Nobelsverð-
launin árið 1912, sama árið missti
hann sjónina af slysi sem hann lenti
í við tilraunastörf sín.
Radíóvitarnir eru hin fullkomnustu
leiðbeiningartæki.
I fyrri heimstyrjöldinni var fyrst
farið að nota radíómiðunartæki fyr-
ir skipin. A landi voru sett upp mið-
unartæki með svokölluðum ramma
loftnetum og gátu þau gefið rétta
stefnu til skips í takmarkaðri fjar-
lægð, — aðeins einu skipi í senn. Ar-
ið 1930 komu radíóvitamir til sög-
unnar, hver með sitt kennimerki.
Eru þetta sjálfvirk senditæki sem
skipin geta miðað, og þannig sjálf
ákveðið stað sinn á hafinu. Auk
þessara radíóvita sem senda í allar
áttir, eru nú sérstakir stefnuvitar
með vissum senditón. Sveigi skipið
útaf réttri stefnu, fær það samstund-
is aðvörun frá vitanum með morse-
merkjum ...
Það nýjasta í Radartækninni eru
radargeislarnir. A lágum skerjum
baujum og nesjum er komið fyrir
radargeislatækjum, sem gera svipað
gagn í umferðinni og kattaraugu á
hjólhestum. Radartæki vinna, eins
og kunnugt er eftir endurkastregl-
unni á undrastutum hljóðbylgjum.
„Kattaraugun” endurkasta þessum
hljóðbylgjum. Önnur þekt radar-
siglingatæki frá heimstyrjöldinni
síðari eru lo'ran og con'sol (bæði
gerð fyrir miklar fjarlægðir) og
decca (svokallað Metalldistans kerf-
ið.)
Frá undrinu mikla á eynni Faros
til vitakerfanna á vorum dögum er
langt bil, og breytingin ótrúlega
mikil. En þróunin heldur áfram með
síauknum hraða. Skrefin á þróunar-
leiðinni sem áður tóku 100 ár eru
nú stigin á 10 árum. Hver veit hvað
næstu árin bera í skauti sínu á þessu
Sýnishorn úr sögu vitanna.
Efst kolakynti vitinn. Þar undir er vitinn á
eyjunni Faros, fyrir utan Alexandriu (eitt
af sjö furðuverkum veraldar). Til vinstri
einn af hinum frægu vitum á Eddystone-
skeri — en hann stóð aðeins á árunum
1695 til 1700 — og til hægri eru tveir ný-
tízku vitar.
sviði? Svo virðist sem hinni nýju
tækni sé ekkert ómögulegt.
(Þýtt úr sænska blaðinu Maskinbe-
falet.)
Hallgrímur Jónsson.
Hljómplatan Stjáni blái, eftir Sigfús Hall-
dórsson, er tilvalin vinargjöf á Sjómanna-
daginn.
Hljómplatan Stjáni blái, eftir Sigfús Hall-
dórsson, fæst í hljóðfæraverzlunum.
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ 21