Sjómannadagsblaðið - 03.06.1962, Blaðsíða 63

Magnús varð ádeiluskáld og sjávar-
og sjófaraskáld í svo ríkum mæli.
II.
I daglegu tali var aðeins sagt á
Strönd þegar talað var um byggðina
á Langanesströnd við Bakkaflóa.
Sveitin er löng. Hún nær frá Foss-
dal á Gunnólfsvíkurfjalli norður
undir Langanes að Stapaá milli Við-
víkur og Strandhafnar í Vopnafirði,
og hana „takmarkar á aðra síðu hið
mikla úthaf“, sagði séra Hóseas í
sóknarlýsingu sinni. Bæirnir stóðu
flestir á sjávarbakkanum, enda var
sjórinn stundaður þegar aflavon
var og sjávaraflinn annað höfuð-
bjargræði manna þar í sveit.
Sveitin var harðbýl, enda var það
mál manna fyrrum, að harðindi byrj-
uðu oftast fyrst í sveitunum kring-
um Langanes. I heiðardrögunum
upp af byggðinni voru góðir sauð-
fjárhagar. Engin eiginleg fjöll eru
upp af byggðinni, heldur aðeins
bunguvaxnir hálsar. Mikið lausa-
grjót er á hálsunum, gróður kyrk
ingslegur í úthögum og mátti heita
að háfjallagróður væri sumsstaðar
in til harðindasveita, enda eru kulda-
næðingar þar tíðir, snjóasamt og
alveg niður að sjó. Ströndin var tal-
þokusuddar af sjó. Sveitin blasir
við norðri og norðaustri og við
ströndina gnauðar úthafið, enda er
mjög brimasamt kringum alla
ströndina og lendingar víðast hvar
slæmar, malarfjörur neðan við háa
kamba og afdrep lítið, nema þá helzt
í Bakkafirði.
Svona kom Ströndin Þorvaldi
Thoroddsen fyrir sjónir þegar hann
ferðaðist um hana á miðju sumri ár-
ið 1895.
Rétt fyrir miðja 19. öldina skrifaði
séra Hóseas Árnason á Skeggjastöð-
um lýsingu sóknarinnar fyrir Bók-
menntafélagið.
Um atvinnuvegi sveitarinnar
kemst hann svo að orði:
„Sá helzti og arðsamasti bjarg-
ræðisvegur sveitar þessarar er kvik-
fjárræktin og þar næst fiskveiðin
þegar hún gefst, en arður af smíðum
og tóvinnu er varla teljandi með
fram, vegna þess að sú síðarnefnda
atvinnugrein borgast svo illa í kaup-
staðnum. Sú helzta veiði, sem hér er
fáanleg er fiski- og hákarlaveiði á
handfæri og lagvaði . Hákarlaveið-
in er stunduð á vorin og sumrin, en
á fiskveiðum gefst sjaldan kostur,
nema frá miðju sumri og til haust-
nótta.
Séra Hóseas leit ekki björtum aug-
um andlegt líf og siðferði manna á
Strönd. Lýsir hann því með þessum
orðum, en þar er kannske tekið of
djúpt í árinni:
„Siðferði fólks má hér heita ólast-
andi, því þar andleg deyfð og fram-
taksleysi virðist vera drottnandi í
hugskotunum, hvað eð ekki sízt or-
sakast af þeim niðurþrykkjandi
kringumstæðum, sem fólk oftast lif-
ir hér í, þá ber venjulega hvorki mik-
ið á stórum löstum eða mannkostum.
Þar eð andleg deyfð, sem sagt virð-
ist að vera ríkjandi í hugskotunum,
þá er fólk hér yfir höfuð ekki mikið
gefið fyrir upplýsingu. Það heldur
einkum við sína gömlu trú og gömlu
bækur, sem eins og allir vita í trú-
arefnum eru yfirhöfuð mikið hrein-
ar, en þar af flýtur þá líka, að það
er allt of mjög fastheldið við ýmsa
hleypidóma og hjátrú, sem það hef-
ur inndrukkið með móðurmjólk-
inni. Mér finnst af þessu nokkurn
veginn auðráðið, að á meðan and-
lega lífið getur ekki vaknað, muni
þekking trúarbragðanna ekki til
muna geta farið fram og máske ekki
heldur mikið aftur . . Þar sem menn
virðast hér lítið upplagðir til
skemmtunar, þumbast hver helzt við
verk sitt, en sé nokkuð í því tilliti
brúkað, er það helzt fornaldarsögur
og rímur.“
Um þær mundir sem Magnús var
að vaxa úr grasi á Strönd, voru að
jafnaði um 20 jarðir í ábúð, en eins
og gengur í harðindasveitum fóru
þær stundum í eyði og héldust í eyði
um skeið, einkum þó heiðarkotin. Á
þessum jörðum voru 34 ábúendur
eða heimili og víða mannmargt, enda
þurfti bæði að stunda sjóinn og sinna
landbúskapnum og heimti það margt
vinnufólk. Á sumum bæjunum voru
upp undir 20 manns í heimili. Svo
var á prestsetrinu Skeggjastöðum
og í Miðfirði hjá Þorsteini Þorsteins-
syni hreppstjóra. Á Þorvaldsstöð-
um var einnig margt manna, enda
voru stundum þrjár fjölskyldur á
bænum eftir að synir Árna Þorkels-
sonar hófu sjálfstæðan búskap eða
húsmennsku. Árið 1884. árið sem
Magnús fæddist, voru 238 manns í
hreppnum og höfðu þá á árunum á
undan farið um 20 manns til Ame-
ríku, þeirra á meðal Magnús bóndi
á Þorvaldsstöðum og Sveinbjörn
vinnumaður á Skeggjastöðum, eitt
af guðfeðginum Magnúsar. Sveitin
mátti því heita nokkuð mannmörg,
eftir því sem gerðist á þeim árum.
Á þessum árum var afkoma manna
yfirleitt þröng, en þó einkum þeirra
sem bjuggu á rýrum og hlunninda-
lausum jörðum, en þær voru fleiri
en hinar. Nýafstaðin voru hin miklu
harðindi um 1880 og varla það, enda
ofarlega í ráðamönnum sveitarinnar
ótti við sveitarþyngsli og bjargar-
skort. Sveitarstjórnin og raunar
sveitarstjómir um allt land, gripu
þá til ráða, sem naumast voru sæm-
andi, til þess að afstýra útgjöldum
fyrir sveitarsjóðina, og koma í veg
fyrir hugsanleg sveitarþyngsli.
Alkunnugt er atferli sveitarstjórn-
arinnar á Strönd eftir drukknun Ste-
fáns í Kverkártungu, föður Magnús-
ar. Seldi hreppstjóri reytur búsins
áður en búið var að koma Stefáni
í gröfina, og er það varla til afsök-
unar, að líkið fannst ekki strax.
Hér er annað dæmi um harð-
neskju sveitarstjórnarinnar á Strönd:
Hinn 1. janúar 1871 óskaði Gísli
Ámason vinnumaður í Miðfjarðar-
nesseli þess við sóknarprestinn séra
Jens V. Hjaltalín á Skeggjastað, að
hann lýsti til hjónabands með hon-
um og Sveinbjalrgu Davíðsdóttur,
vinnukonu, sama staðar, og fór fyrsta
lýsingin fram þann dag. Nokkru síð-
ar skrifaði Þorsteinn Þorsteinsson
hrenpstjóri í Miðfirði presti strangt
bréf og bannaði honum að gifta þessi
hjónaleysi, sökum þess hve bláfátæk
þau væm. Um leið skýrði hrenps-
stjóri frá því, að annar svaramaður-
inn, Guðmundur í Kverkártungu,
bróðir Gísla, kannaðist ekki við að
hafa lofað svaramennsku. Prestur
ritaði hreppstjóra aftur og sagði hon-
um frá því, að eftir þeim lögum,
sem hann hefði í höndum, væri fá-
tæktin ein ekki nægileg hindrun fyr-
ir hjónabandinu.
Meðan á þessum bréfaskriftum
stóð fór önnur lýsing fram. Svara-
menn staðfestu að þeir hefðu lof-
að Gísla að vera svaramenn þeirra
SJOMANNADAGSBLAÐIÐ 69