Eimreiðin - 01.07.1948, Síða 150

310
RITSJÁ
EIMREIÐIN
yfir bókmenntir íslendinga, í Tíina-
riti Bókmenntafélagsins, 1881. Þessar
fyrstu ritsmíðar séra Jónasar eru vel
samdar og skilmerkilegar, bera vott
um fljótan þroska, vit, menntun og
gáfur hins unga manns.
Fyrsta skáldsaga séra Jónasar birt-
ist í Iðunni, II. bindi, 1885. Heitir
hún Glettni lífsins. Eftir það samdi
hann fjölda margar sögur, sumar
nokkuð langar, og liélt hann skáld-
sagnagerð áfram allt fram til elliára.
Hann var auk þess, og fyrst og fremst,
fræðimaður og ritaði óhemju mikið
um fræðileg efni, bæði frumsamið
og þýtt. Fáir menn, um lians daga og
þótt lengra sé leitað, liafa unnið bet-
ur og dyggilegar að alþýðumenningu.
Hann gegndi prestsembætti með alúð
og prýði og var hinn mesti öðlingur
og mannvinur, en þrátt fyrir fremur
veila heilsu tókst honum að semja
sigild rit, eins og t. d. íslenzka þjóö-
hœtti, og auk þess fjölda stórmerkra
ritgerða til fróðleiks og skemmtunar.
Sakamálasögur þær þrjár, er nú
eru komnar út, munu vera I. bindi
í safni af sögum séra Jónasar. Væri
óskandi, að bók þessari yrði tekið
svo vel, að allar sögur hans kæmu nú
út. Eitt sinn áður (1915) var útgáfa
hafin (Ljós og skuggar). Kom þá út
eitt hefti með nokkrum sögum, en
framhald varð ekki á þeirri útgáfu.
Hér birtast nú þrjár sögur, Randiður
á Hvassafelii, Magnúsar þáttur og
Guðrúnar og Kálfafellsbræður. Allar
þessar sögur fjalla um sorglega og
ógeðfellda atburði úr sögu þjóðarinn-
ar. Uppistöðuatriðin eru sönn, en
ívafið er gert af skáldinu. Þetta eru
raunsæar sögur og fjarri því, að
skáldið reyni á nokkurn hátt að fegra
málstað hinna seku, því þótt Bjarni
á Hvassafelli væri píndur til að játa
á sig glæpi, ef til vill í óráði, er þó
langlíklegast, að þau Randiður hafi
verið alsaklaus af hinum viðbjóðs-
legu ásökunum. Aðferðirnar til fjár-
öflunar voru ekki alltaf fagrar — og
eru ekki enn. Séra Jónas hefur verið
snortinn af bókmenntastefnu þess
tíina, sem auðskilið er. Raunsæismenn
19. aldar tóku dinnnu hliðarnar á
mannlífinu til miskunnarlausrar með-
ferðar, öðrum til viðvörunar. Enn er
þessi stefna í góðu gildi, á okkar
tímum, þótt á nokkuð annan liátt sé
túlkuð og oft verri, sem sé illgirn-
islegum og lítt rökstuddum árásum
á samtið rithöfundanna. Það verður
oftast æði erfitt að dæina sína eigin
samtíð. Til þess þarf höfundurinn að
vera ákaflega hlutlaus og sjá í gegn-
um liolt og hæðir. Séra Jónas á
Hrafnagili leit á mennina eins og
góðskáld (t. d. Thomas Hardy); hann
vissi, að menn liljóta oft að vera
óhreinir og útataðir í erfiði og ati
lífsins, en liann vissi það líka, að
unnt er að þvo slík óhreinindi af
mönnum, og þá líta þeir allt öðru
vísi út. Hin raunverulegu óhreinindi
er illvilji, mannliatur og miskunnar-
leysi, eigingirni og sjálfselska. Glæpir
og hrottaskapur hinna „dökku tíma“
í sögu vorri stöfuðu langoftast af
fávísi, fátækt og umkomuleysi al-
mennings. Glæpir nútímans eru oftast
nær sprottnir af græðgi, óhóflegri
skemintanafýsn og öfgafullum heims-
tízkum.
Þetta fyrsta liefti af ritum séra Jón-
asar er 160 bls., stórar, pappír góður
og allur frágangur vandaður.
Þorsteinn Jónsson.
Páll S. Pálsson: SKILARÉTT, kvœSi,
Winnipeg 1947. Höfundur kvæða
þessara er sagður hafa dvalið í Am-
eríku siðan árið 1897, eða um 50 ár.