Eimreiðin - 01.01.1972, Page 25

EIMREIÐIN
Kristjáns Karlssonar í formála fyrir síðustu lieildarútgáfu á
Ijóðmælum Stefáns (1970) er laukrétt, að sum seinni kvæði
hans eru persónulegri en hin fyrri í þeim skilningi að persónu-
leiki skáldsins býr þar lieilli og fyllri en í sjálfstjáningum
»förumanns-áranna“.
Með hliðsjón af þessu er það athugavert sem viðtekið hefur
verið, að Stefáni frá Hvítadal hafi förlazt í skáldlist sinni þeg-
Söngvum förumannsins sleppir. Hann kernur að vísu ekki
fram með neinar formlegar nýjungar eftir 1918, gerir ýmist
að halda í fyrri hætti sína eða gripa til gamalla islenzkra hátta,
°g hann birti i bókum sínum sögukvæði sem bakfiskinn vant-
av i, trúarlofgerðir í miðaldastíl sem stundum ná varla andan-
um vegna þess hve þær eru fastreyrðar í pell og purpura (sum
trúarljóð Stefáns frá seinni árum eru samt sem áður mjög fög-
ur og hjartnæm), einnig ýmis tækifæriskvæði um nærtæk efni.
Lesendur Stefáns voru að hinu leytinu enn haldnir vímunni
sem fyrsta bók lians vakti með þeim, og dvínandi hrifning af
siðari hókunum fannst þeim jafngilda afturför. Þetta er ofur
skiljanlegt. Og því held ég að þeir staðir í siðari bókum Stefáns
sem eru raunverulega nýir í skáldlist hans, miðað við Söngva
förumannsins, sjáist betur nú, þegar lesendur, sem lásu ekki
Söngvana nýútkomna, taka sér í hönd verk skáldsins i heild.
Hin rýru sögukvæði eiga sér þá skýringu, að gáfa Stefáns lá
ekki á epísku sviði, heldur lýrísku, og andþrengslin sums staðar
1 kaþólsku lofgerðunum eiga sér þá skýringu, að ekki dugar
að skríða í húð fyrri tíðar skálda. Þetta hvort tveggja hneigist
ég til að kalla vanskilning á aðstöðu sinni, en ekki afturför, af
t»vi skáldgáfa Stefáns andspænis yrkisefnum sem henni voru
kjörin staðnar ekki með Söngvum förumannsins, heldur dafn-
ar hún í nokkrum kvæðum sem ort eru á búskaparárum hans í
Dölum og tekur breytingu sem birtist í sjálfstjáningu fyllri en
aður var, sökum þess að hún sameinar huglægar og lilutlægar,
°g þó réttara sagt sviðslegar eigindir. Það vorar leiðir þessa
hreytingu í ljós, en Bjartar nætur samt enn frekar. Þær eru
vissulega meginkvæði Stefáns. Þar freistar hans þess, eins og
Kristján Karlsson tekur til orða, „af ráðnum huga og mikilli
djörfung að sameina persónur förumannsins, bóndans og trú-
srskáldsins í einn og óskiptan persónuleika, sem er í sátt við
umhverfið“. Það er sömuleiðis rétt að þetta kvæði „á sér ekki
raunverulegt framhald í seinni ljóðum Stefáns“, persónuleiki
skáldsins birtist ekki aftur þríeinn í ofangreindum skilningi,
en sá nýi tjáningarháttur (i senn huglægur og sviðslegur) sem
fólginn er í Björtum nóttum þvarr aftur á móti ekki, þótt sízt
25