Ægir - 01.07.1979, Side 24

Dr. Sigfús A. Schopka:
Stofnstærðarmat og aflaspár
með V.P.- greiningu
Erindi flutt á ráðstefnu um reiknilíkön á sviði fískifræði
Um þessar mundir er liðin rúmlega öld frá því að
gerð var fyrsta tilraun til þess að meta hrygningar-
stofnstærð þorskstofns. Það var árið 1877, sem
Viktor Hensen, sá sem Hensenháfurinn er kenndur
við, prófessor við háskólann í Kiel, reyndi út frá
fjölda þorskeggja, sem hann fann í svifinu í Kielarflóa
að ákvarða fjölda hrygningarþorskanna. Með því að á-
kvarða meðaleggjafjöldann hjá hrygnunum, svo
og hlutfallið milli hænga og hrygna á svæð-
inu, fékk hann e.k. tölur um hrygningarstofn-
inn. Þessar tilraunir lögðust fljótt af, enda ótrú-
lega mikil vinna við að safna svifsýnum og vinna
úr þeim, auk þess sem á þessum árum var áhugi
á stofnstærðarathugunum almennt lítill.
Það var eiginlega ekki fyrr en komið var undir
aldamótin að frekari athuganir hófust á fisk-
stofnum. Kveikjan að þeim .ar gangur síldveið-
anna við Bohuslan í S-Svíþjóð, en ýmsar
þjóðir stunduðu þar síldveiðar. Árið 1896 veidd-
ust 200.000 tonn við Bohusían, en ári síðar
varð aflinn aðeins 1/10 hluti afla ársins á undan.
Menn óttuðust að orsökina mætti rekja til ofveiði
árið áður. Þær þjóðir sem stunduðu veiðar á
þessari síld komu sér saman um að hefja rann-
sóknir á síldarstofnunum og var þetta upphafið
að starfi Alþjóðahafrannsóknaráðsins. Síðan hefur
það verið meira og minna verkefni ráðsins að
fylgjast með fiskveiðunum og áhrifum þeirra á
fiskstofnana.
Farnir voru leiðangrar um öll höf til þess að
safna gögnum og upplýsingum um fisktegund-
ir, útbreiðslu, lífshætti, göngur o.fl. Þá var
hafist handa um, að skrá aflamagn helstu nytja-
fiska eftir svæðum, gögnum safnað um sókn
báta og togara til þess að gera sér betur
grein fyrir fiskveiðunum og gangi þeirra.
Jafnframt þessu fóru menn að hugleiða lík°n’
sem lýstu þeim breytingum, sem verða í
stofnum. Fyrstu stærðfræðilíkinguna, sem skýrir
slíkar breytingar, setti brezki fiskifræðingurinn
Russel fram árið 1931. Russel þessi er ckk>
alveg óþekkt nafn á íslandi, bók eftir hann
„Arðrán fiskimiðanna" kom út á íslenzku an
1944 í þýðingu dr. Árna Friðrikssonar fis^1'
fræðings.
Þær breytingar, sem verða á veiddum stoln'
má flokka í eftirfarandi þætti:
1. Þyngdaraukning vegna vaxtar einstakl-
inganna innan stofnsins (growth).
2. Þyngdaraukning vegna nýliðunnar (þ.e.
tilkomu nýrra niðja) (recruitment).
3. Rýrnun stofnþyngdar vegna náttúrulegs
dauða einstaklinganna (nat. mortality).
4. Rýrnun stofnþyngdar af völdum veiðann*1
(capture).
Til þess að lýsa þessu notaði Russel einta1
summujöfnu.
5. = St_i + (A + G) - (C + M)
Stærð stofnsins árið t (St) er háð stæ
stofnsins árið áður (St-i), þeim niðjum eða n>
liðum (A), sem bætzt hafa í stofninn, ÞeirI 1
þyngdaraukningu, sem orðið hefur í stofninuirj
(G), þeirri þyngdarminnkun, sem rekja ma
veiðanna (C) og náttúrlegs dauða (M).
Ef stofninn á að vera í jafnvægi, þá ver
árleg aukning hans að vera jöfn árlegri rýmun
hans:
A + G = C + M ef
Russel hélt áfram og sagði, að stofn, sem
veiddur, er í jafnvœgi, þegar aflinn er J '
náttúrlegri aukningu stofnsins, að frátölo1
þeim fiskum, sem deyja náttúrlegum dauðdaga-
C = A + G - M
404 — ÆGIR