Ægir - 01.02.1991, Blaðsíða 16

68
ÆGIR
2/91
Menn og strengjabrúður
Stjórn og ofstjórn
Um það er deilt hvar mörkin
liggi milli hagkvæmrar stjórnar og
ofstjórnar. Auðvelt er og einfalt að
skilgreina mál á þann veg að
menn framselji vald til sameigin-
legrar stjórnar ef sú ráðstöfun
gefur meira af sér en hún kostar og
þar með sé komin á hagkvæm
stjórn. Þó um ofstjórn sé að ræða
getur hún verið hagkvæm, en skil-
greinum málið frekar. Segjum að
ef sameiginleg stjórn beitir
völdum sem hún hefur fengið
meira en hagkvæmast er, þá er um
ofstjórn að ræða. Skilgreiningin er
góð og gild, en er það raunin að
menn skapi sér ætíð þær stofnanir
og afhendi þeim einungis þau
völd sem hagkvæmust eru heild-
inni? Þessarri spurningu verður
einungis svarað neitandi. Ótal
dæmi sanna hið gagnstæða.
Nægir að nefna herforingjastjórnir
S-Ameríku, þar sem ein þjónustu-
stofnun ríkisins rænir yfirboðara
sinn (lýðræðislega kosið þing og
forseta) völdunum. Enn skýrara
dæmi og heppilegra innlegg í það
mál sem hér verður fjallað um, er
miðstýringarkerfið í Sovétríkjun-
um. Vafalaust var nauðsynlegt að
koma upp valdamiklum stofn-
unum ef átti að miðstýra allri fram-
leiðslu í landinu. En nú hefur
komið í Ijós að miðstýrða kerfið er
ekki nægilega skilvirkt og erfitt
reynist að losna við skriffinnsku-
veldið, þó endalokin séu óhjá-
kvæmileg.
Allflestir íslendingar eru sam-
mála um að fiskveiðum við ísland
verði að stjórna. Frjáls veiði án
nokkurra hindrana leiði til útrým-
ingar fiskstofnanna og stórfelIdrar
lífskjaraskerðingar þjóðarinnar.
Að vísu er enn deilt um hvernig
heppilegast sé að stjórna veiðun-
um. Skiptast menn þar í tvær fylk-
ingar. í annarri fylkingunni eru
þeir sem vilja stýra sókn fiskiskip-
anna, þannig að veiðum verði
hætt þegar ákvörðuðum afla er
náð. Hinsvegar eru þeir sem vilja
skipta ákvörðuðum afla fyrirfram
og leyfa þeim sem að fiskveið-
unum standa að keppa um hverjir
þeirra geta náð aflanum með hag-
kvæmustum hætti. Ekki er, eins og
áður segir, lengur deilt um að
stjórn fiskveiða sé nauðsynleg. En
hvað á að ganga langt í að stýra
veiðum, vinnslu og verslun með
afurðir íslensks sjávarútvegs?
Við getum sett okkur í spor arki-
tekta sovéska hagkerfisins. Hug-
myndin var að setja upp ákvörð-
unarferil allt frá grunnframleiðsl-
unni til endanlegrar neyslu fram-
leidds varnings. Á teikniborðinu
gengur dæmið fullkomlega upp.
Hvergi á ferlinu á sér stað nein
sóun og hagkerfið framleiðir fyrir
alla eftir þörfum. í raun vantarein-
ungis eitt í dæmið, þ.e.a.s.
manninn. Sá sem kerfið var skap-
að fyrir, gleymdist. Það vantaði í
kerfið skilaboð hvað skyldi fram-
leitt fyrir þann sem framleiðslan
átti að þjóna.
íslendingar ættu því að staldra
við og íhuga reynslu annarra af
teikniborðsunnum, fullkomnum
lausnum. Mannlega þættinum
megum við ekki gleyma, hann á
vera grunntónninn og meginvið-
miðun í öllum ákvörðunum er lúta
að stjórnun veiða og stýringu ann-
arra þátta íslensks sjávarútvegs.
Stjórnin á að svara til þarfa
atvinnuvegarins og þjóðarinnar,
en ekki tilbúinna þarfa skrifræðis-
ins.
Eftirlit með sjávarútveginum
Að undanförnu hefur talsvert
verið fjallað um brot á reglum um
stjórn fiskveiða. Smáfiski fleygt
fyrir borð, þorski landað sem ufsa,
óleyfilegur útflutningur ísfisks í
gámum o.s.frv. Umræðan hefur á
tíðum verið allharkaleg og ýmist
haft þann tilgang að sverta tiltekna
ráðstöfun aflans eða stjórnun veið-
anna í heild. Svo mikil harka í
umræðunni hefur leitt til þess að
flestir sem taka þátt í henni sjá ein-
ungis augljósasta úrræðið til að
koma í veg fyrir brot á reglunum,
þ.e.a.s. að auka eftirlit með veið-
unum, herða refsiákvæði og jafn-
vel að banna ákveðna ráðstöfun
aflans til að bæta möguleika til
eftirlits. En er ekki þörf að íhuga
aðeins málið? Hvað þarf mikið
eftirlit með atvinnugreininni til að
koma í veg fyrir öll brot? Hvað
borgar sig yfirleitt að kosta miklu
til eftirlits til að koma í veg fyrir að
reglurnar séu brotnar? Er ekki ein-
faldlega hægt að fara aðra leið til
úrbóta?
Þetta óðagot minnir á brúðu-
stjórnanda í brúðuleikhúsi, sem
verður t'yrir því að brúðurnar láta
ekki að stjórn. Stjórnandi strengja-
brúðanna er vanur því að þær láti
stjórnast af hreyfingum hans.
Hann verður því fyrir áfalli þegar
strengjabrúðurnar fá allt í einu