Ægir - 01.02.1991, Blaðsíða 28

80
ÆGIR
2/91
BÓKAFREGN
Jón Jónsson:
Hafrannsóknir við ísland II eftir 1937
447 bls. Bókaútgáfa Menningarsjóðs 1990.
Rannsóknir á hafinu umhverfis
ísland, dýralífi þess og eðli eiga
sér langa sögu. í fyrra bindi rit-
verksins Hafrannsóknir við Island
rakti Jón Jónsson þá sögu frá upp-
hafi og fram til 1937. Hér er
þráðurinn tekinn upp þar sem
hann var felldur í fyrra bindi og
rakinn fram til vorra daga.
Þetta síðara bindi verksins skipt-
ist í nítján höfuðkafla, sem síðan
skiptast allir í marga undirkafla og
síðustu fimmtíu síður bókarinnar
eru skrár um heimildir, manna-
nöfn, atriðisorð og landfræðiheiti.
Skal nú nokkur grein gerð fyrir efni
bókarinnar.
í fyrsta kafla segir frá fyrstu
stofnunum, sem settar voru á fót
hér á landi og ætlað var að stunda
hafrannsóknir að einhverju eða
öllu leyti: Atvinnudeild háskólans
og Fiskideild hennar, en áður
hafði hafrannsóknum helst verið
sinnt á vettvangi Fiskifélags
íslands eða með stuðningi þess. í
2. kafla greinir frá fyrstu hug-
myndum um friðum íslenskra fisk-
stofna og hefst hann með frásögn
af bænarskrá er Borgfirðingar
sendu alþingi árið 1867 og lýkur
með umfjöllun um störf Faxaflóa-
nefndarinnar svonefndu, 1937-
1945, og áætlunum, sem að vísu
komustu aldrei í framkvæmd, um
lokun Faxaflóafyrirtogveiðum. Þá
víkur sögunni að rannsóknum á
einstökum fisktegundum og er í 3.
kafla greint frá síldarrannsóknum,
í hinum 4. frá þorskrannsóknum, í
5. kafla segir frá rannsóknum á
karfa, í 6. kafla frá loðnu-
rannsóknum, en 7. kafli fjallar um
flatfiska. 8. kafli ber yfirskriftina
„Aðrir nytjafiskar" og segir þar frá
rannsóknum á ýsu, ufsa, blá-
löngu, spærlingi, kolmunna,
steinbít, hrognkelsum, sandsíli og
langhölum. 9. kafli greinir í stuttu
máli frá stækkun fiskveiðilögsög-
unnar og verndun fiskstofnanna
eftir síðari heimsstyrjöld og í
hinum 10. segir frá krabbadýrum,
skelfiski og öðrum hryggleysingj-
um. í 11. kafla segir frá rann-
sóknum á veiðarfærum og áhrifum
þeirra á nytjastofna. 12. kafli
fjallar um sjórannsóknir, hinn 13.
um jarðfræðirannsóknir á land-
grunninu og hinn 14. um þör-
unga. í 15. kafla segir frá rann-
sóknum á dýrasvifi, í hinum 16.
segir frá hvölum og hvalveiðum
og í 17. kafla er fjallað um seli.
18. kafli ber yfirskriftina „Aðrar
dýrarannsóknir við ísland" og 19.
kaflinn er útdráttur úr efni bókar-
innar á ensku.
Svo sem sjá má af þessari stutt-
orðu upptalningu er hér um mjög
yfirgripsmikið verk að ræða, þar
sem fjallað er um alla þætti haf-
rannsókna hér við land síðustu 53
ár. Er þá ekki úr vegi að hyggja um
stund að því, hvernig höfundi
hefur til tekist við að koma þessu
mikla efni til skila.
Jón Jónsson er löngu þjóð-
kunnur maður, enda veitti hann
Fiskideild og síðan Hafrannsókna-
stofnun forstöðu um langt árabil.
Erlendis nýtur hann einnig virð-
II. Eftir 1937
Jón Jónsson
ingar fyrir vísindastörf sín. Það
lætur að líkum að reynsla Jóns og
þátttaka í því starfi, sem hann
greinir frá, hefur létt honum róður-
inn, en skemmst er frá því að
segja, að ritverkið Hafrannsóknir
við ísland, er að mínum dómi eitt
hið gagnmerkasta þeirra ritverka,
sem út hafa verið gefin á íslandi á
síðari árum. Eins og áður sagði er
þetta rit mjög yfirgripsmikið, en
svo lipurlega samið og greinargott
að sérhver leikmaður hlýtur að
hafa af því mikið gagn og trúlegt
þykir mér að hið sama gildi um
sérfræðinga. „Föðurland vort hálft
er hafið", segir í þekktum sálmi og
munu flestir íslendingar fallast á
það. Þeim hefur hins vegar
mörgum verið næsta hulið hvaða