Tímarit lögfræðinga - 01.05.1984, Side 15

kom ekki til fyrr en síðar. Fyrstu síðari tíma lagaákvæðin, sem fólu
í sér hreina hlutlæga bótareglu, voru 31. gr. laga nr. 32/1929 um loft-
ferðir6 og 67. gr. umferðarlaga nr. 26/1958. Fyrstu dæmi um svo víð-
tæka ábyrgð án beinnar heimildar í settum lögum eru í Hrd. 1958,
112 og Hrd. 1968, 1051.
Nú eru í settum íslenskum lögum nokkur ákvæði um hlutlæga
ábyrgð. Auk þess eru örfá dæmi um að dómstólar hér á landi hafi lagt
slíka ábyrgð á menn án beinnar heimildar í settum lögum. Má segja,
að í mjög stórum dráttum hafi réttarþróunin á þessu sviði á Islandi
verið svipuð og annars staðar á Norðurlöndum. Hér er ekki ástæða til
að gefa yfirlit yfir réttarreglur um hlutlæga ábyrgð í Skandinavíu eða
öðrum grannlöndum. Um þær má vísa til erlendra kennslu- og hand-
bóka. Eru nokkrar þeirra nefndar í ritaskrá hér á eftir.
í 2. kafla hér að neðan er yfirlit yfir helstu núgildandi íslensk laga-
ákvæði um hlutlæga ábyrgð utan samninga. Ýmsum sérstökum bóta-
ákvæðum er sleppt, svo sem 2. mgr. 5. gr. laga nr. 56/1972 um lögreglu-
menn og 10., 13. og 14. gr. laga nr. 74/1982 um brunavarnir og bruna-
mál. Eigi er heldur gerð grein fyrir reglu 8. kapítula Mannhelgisbálks
Jónsbókar um bótaskyldu ósakhæfra manna. Loks skal tekið fram, að
ekki er vikið að sérreglum réttarfarslaga um bætur, sbr. einkum 153. gr.
laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála, 24. og 28. gr. laga nr. 18/
1949 um kyrrsetningu og lögbann og 49. gr. þinglýsingarlaga nr. 39/
1978, en ákvæði laganna frá 1949 og 1978, sem hér var vísað til, varða
fyrst og fremst tjón, sem hvorki tengist spjöllum á mönnum né
munum.
I 3. kafla er fjallað um lagarök fyrir hlutlægri bótaábyrgð, fyrst
almennt og síðan sérstaklega rök fyrir ákvæðum settra íslenskra laga.
4. kafli varðar ólögfestar reglur um hlutlæga ábyrgð.
2. SETTAR LAGAREGLUR
2.1. ÁKVÆÐI UM BÓTAÁBYRGÐ VEGNA
„HÆTTULEGRAR STARFSEMI“
Lagareglur þær, sem um ræðir í 2.1., eiga það sammerkt, að hlut-
læg ábyrgð er lögð á réttaraðila, sem hafa með höndum rekstur tækja
eða starfsemi, er telja má, a.m.k. að einhverju leyti, sérstaklega hættu-
lega.
6 Um þau sjá Benedikt Sigurjónsson, 21-26. Að vísu þekktust á 19. öld lagaákvæði
um hlutlæga ábyrgð hins opinbera á sérstöku sviði, sbr. lög nr. 28/1893 um skaða-
bætur fyrir gæsluvarðhald að ósekju o.fl.
9