Tímarit lögfræðinga - 01.12.1984, Blaðsíða 34

oml., 25. gr. 1. 40/1968), myndataka og fingrafararannsókn (57. gr.
oml., sbr. rgj. 152/1979), leit á manni (54., sbr. 56. gr. omk, 12., sbr.
14. gr. 1. 59/1969, sbr. Hrd. XLVI, bls. 221), geðrannsókn (75. gr.
omk), sjá einnig 6. og 7. tk 1. mgr. 35. gr. oml. Konur njóta sérstöðu við
leit skv. 2. mgr. 56. gr. omk, en hins vegar ekki skv. 12. gr. 1. 59/1969
(persónur af sama kyni). Samkvæmt aðalreglunni er sakborningi
óskylt að tjá sig um sakargiftir, láta reyna sig með sannleilcsmæli eða
ganga undir uppskurð, dáleiðslu eða sálkönnun. Álitamál er, hvort
geðlæknir megi beita aðferðum við úrskurðaða geðheilbrigðisrannsókn,
sem ella væri óheimilt að viðhafa. Leyfilegt mun vera að beita slíkum
aðferðum án lagaheimildar, ef sökunautur hefur gefið samþykki sitt
til þeirra, nema þær hafi líkams- eða heilsutjón í för með sér, sbr.
218. gr. hgl.
Auk þessa má sökunautur innan ákveðinna marka tálma rannsókn
máls með beinum athöfnum, án þess að það varði liann refsingu,
svo sem með stroki, undanskoti, rangfærslu eða eyðileggingu sönn-
unargagna (3. mgr. 112. gr. og 3. mgr. 162. gr. hgk), röngum fram-
burði (143. gr. hgk). Slíkar aðgerðir geta þó leitt til annars konar
viðbragða eða réttarspjalla, sbr. 1. og 2. tl. 1. mgr. 67. gr. oml. og 76.
gr. hgl. Þá getur sönnunarmatið orðið sökunaut óhagstæðara, sakar-
kostnaður meiri og bótaréttur glatazt skv. 150. gr. oml. Um áhrif
þeirra á refsimat, sjá 8. tl. 1. mgr. 70. gr. og 9. tl. 1. mgr. 74. gr. hgl.
Þessari sjálfsbjargarviðleitni eru þröngar skorður settar, því að at-
hafnirnar eru ekki refsilausar, ef aðrar sjálfstæðar refsiverðar athafn-
ir felast í þeim, t.d. samtök fanga um sameiginlegt strok (110. gr.
hgk), skjalafals (155. gr. hgk), sjá Hrd. LIV, bls. 1958, rangar sakar-
giftir (148. gr. hgl.).8)
13) Hraða ber meðferð máls á öllum stigum þess, sjá 138. gr. omk,
sbr. Hrd. XLVII, bls. 482. Ákvæði þetta er að vísu miðað við eldra
réttarástand, er aðalrannsóknarþunginn hvíldi á dómara. Ótvírætt
ákvæði um skyldu lögreglu í þessu efni er ekki að finna í lögum, en
sjálfsagt er að skýra 138. gr. rúmt, auk þess sem reglan verður leidd
af öðrum ákvæðum oml. beint eða óbeint, svo sem 2. mgr. 35. gr., sbr.
7. gr. 1. 107/1976, 7. mgr. 74. gr., sbr. 12. gr. 1. 107/1976, 145. gr. oml.
Sérákvæði um hraða málsmeðferð er að finna í 1. 110/1951, sbr. 2. gr.
9. lið a. í viðbæti um réttarstöðu liðs Bandaríkjanna og eignir þeirra.
8) Sjá nánar um þetta efni Jónatan Þórmundsson, „Rangur framburður fyrir rétti", Úlf-
ljótur, 2. tbl. 1978, bls. 96-100. Sami, „Sérbrot gegn refsivörzlu ríkisins", Úlfljótur, 4.
tbl. 1975, bls. 299-302 og 305-308. Stephan Hurwitz, Den danske Strafferetspleje (1959),
bls. 183-186.
208