Tímarit lögfræðinga - 01.12.1984, Blaðsíða 36

ér sérstaklega einkenna réttarstöðu sakbornings, eftir að ákæra er
gefin út og birt, sbr. 115. gr. oml., sbr. 19. gr. 1. 107/1976.
1) Málsmeðferð fyrir dómi er opinber, sbr. 16. gr. oml., nema dómara
þyki ástæður þær, sem greindar eru í 2. mgr. ákvæðisins, standa því
í vegi. Ætla verður, að 1. mgr. taki ekki einungis til þinghalda eftir
málshöfðun, heldur og til rannsóknar fyrir dómi, áður en til máls-
höfðunar kemur, sjá 74. gr. oml., sbr. 12. gr. 1. 107/1976.12)
2) Sökunautur á rétt á að kynna sér gögn málsins, sbr. 78. gr. og
121. gr. oml. Verjanda eða ákærða, ef hann ætlar að verja sig sjálfur,
skal fá í hendur málsskjöl við þingfestingu o'g setja frest til varnar,
sbr. 121. gr. oml. Frumrit skjala, þar sem eftirrit koma ekki að sama
gagni, eða muni, er úrslit máls varða (skotvopn, hnífur), lætur dóm-
ari aðilum yfirleitt ekki í hendur, hvorki sakborningi, verjanda hans
né sækjanda, nema til athugunar í þinghaldi, enda er rétt að gera
ljósmyndir af slíkurn gögnum aðilum til afnota, sbr. 2. mgr. 121. gr.
oml.
3) Sökunautur á rétt á að vera við þinghöld, sbr. 76. gr., 105. gr., 4.
mgr. 115. gr., sbr. 19. gr. 1. 107/1976, 116. gr., sbr. 20. gr. 1. 107/1976,
117. gr., 121. gr., 2. mgr. 125. gr., 129. gr., sbr. 28. gr. 1. 107/1976,
134. gr., 135. gr. oml. Þessi réttur er einskis virði, nema dómari boði
ákærða til þinghalda, sbr. Hrd. LIII, bls. 1373. Um rannsókn máls fyrir
dómi (fyrir málshöfðun), sjá 4. mgr. 77. gr. oml. Vísa má sökunaut
úr réttarsal, ef hann gerir sig sekan um ósæmilega framkomu, há-
reysti og annað þvíumlíkt, sbr. 39. gr. 1. 85/1936, sbr. 2. mgr. 19. gr.
oml.
4) Sökunautur má ætíð verja sig sjálfur fyrir rétti, sbr. 3. mgr. 81.
gr., 121. gr. og 135. gr. oml. Ákærði getur flutt varnarræðu, þótt lög-
skylt sé að skipa honum verjanda, sbr. 135. gr. oml. Sökunautur getur
því ætíð átt síðasta orðið. Þessi réttur sökunauts hefur hins vegar
ekki áhrif á rétt eða skyldu dómara til að skipa ákærða verjanda, sbr.
Hrd. LIII, bls. 1373.
Sökunautur hefur ekki sjálfstæðan rétt til að spyrja vitni, en getur
annaðhvort sjálfur eða fyrir tilstilli verjanda síns látið leggja spurn-
ingar fyrir vitni, sbr. 6. mgr. 102. gr. og 134. gr. oml. Ákærða er rétt,
áður en vörn er flutt, ef því er að skipta, að bera sérstaklega undir
dómara hvert það atriði, er hann telur varða því, að ekki verði rétti-
lega lagður dómur á mál að efni til, eins og þá stendur á, svo sem að
máli beri að vísa frá dómi, að því beri að fresta til frekari rannsóknar
12) Sjá nánar Jónatan Þórmundsson, Opinbert réttarfar, 2. liefti (1980), bls. 64-87.
210