Tímarit lögfræðinga - 01.12.1984, Blaðsíða 37

eða varnar eða að dómari sé óhæfur, og krefjast úrlausnar dómara þar
um, sbr. 124. gr. og 133. gr. oml.
5) Sökunautur er alla jafna sjálfráður að því, hvort hann ræður sér
talsmann á eigin kostnað eða fær sér skipaðan verjanda. Engar hömlur
eru lagðar á sakborning varðandi ráðningu talsmanns á eigin kostnað
nema þær, að talsmaðurinn verður að vera löghæfur og hlj óta samþykki
dómara, sbr. 3. mgr. i.f. 81. gr. oml. Auðvitað getur enginn meinað
sökunaut að leita ráða á sinn kostnað hjá hverjum þeim, er honum
sýnist, og mun dómara vart stætt á að meina slíkum manni að vera
við þinghöld og, ef því er að skipta, flytja mál sakbornings, svo fremi
hann yfirleitt álíti talsmanninn löghæfan verjanda skv. 82. og 85. gr.
oml., sbr. athugasemdir Einars Arnórssonar við 80. gr. oml.
Dómari hefur ekki leiðbeiningarskyldu um ráðningu talsmanns skv.
3. mgr. 81. gr., sbr. hins vegai' 1. mgr. 81. gi'. oml. og Hrd. XXVI, bls.
689.
Það er aðalreglan, að sakborningi sé ekki skipaður verjandi (réttar-
gæzlumaður), nema hann óski þess sjálfur, sbr. 3. mgr. 81. gr. oml.
I nokkrum tilvikum er lögskylt eða heimilt að skipa verjanda (réttar-
gæzlumann) án óskar sakbornings:
a) Lögskylt er að skipa verjanda í meiri háttar sakamálum, er sæta
sókn og vörn skv. 130.-136. gr. oml., sbr. 1. mgr. 80. gr. oml., sjá og
Hrd. XXXV, bls. 428 (453).
b) Lögskylt ei' að skipa réttargæzlumann, ef matsmenn eiga að stað-
festa framburð eða matsgerð fyrir dómi að sökunaut fjarstöddum,
sbr. 1. tl. 3. mgr. 80. gr. oml. Gildir þetta hvort sem staðfesting fer
fram fyrir eða eftir málshöfðun. Til fyllingar er ákvæði 83. gr. oml.,
sem hefur að geyma fyrirmæli um skipun sérstaks verjanda, ef stað-
festing vitnisbui'ðai', mats- eða skoðunargerðar fer fram í öðru lög-
sagnarumdæmi en því, sem aðalmálið er rekið í, nema verjandinn í
aðalmálinu sé þar viðstaddur.
c) Heimilt er að skipa réttargæzlumann, ef sökunautur er undir 18
ára aldri eða er sérstökum annmörkum haldinn, sbr. 2. tl. 3. mgr. 80.
gr. oml. (fyrir eða eftir málshöfðun).
d) Heimilt er dómara endranær að skipa verjanda, þótt sökunautur
sé því andvígur, ef dómara þykir allt að einu ástæða til þess, sbi'. 3,
mgi’. 81. gr. oml. Þennan fyrirvara ber að skýra þröngt, ella væri aðal-
reglan gagnslaus.
Ákvörðun dómara um að skipa verjanda (réttargæzlumann) verður
ekki skotið til æðra dóms, jafnvel þótt skipunin sé óþörf eða röng
samkvæmt ákvæðum 80. og 81. gr. oml., sbr. 5. tl. 170. gr. oml. og
211