Tímarit lögfræðinga - 01.09.1992, Side 24

maa hente Exemplet fra en Tid som ligger over et halvt Aarhundrede tilbage, beviser at
det er en Undtagelse fra det Princip man ellers stadig har fulgt; ,..36
í umræðunum um frumvarpið til stjórnarskrárinnar 1866 kom fram tillaga frá
Venstre um að einungis hæstaréttardómarar nytu verndar af stjórnarskrárá-
kvæðinu um afsetningu dómara. í þeim umræðum vakti Monrad37 athygli á að
„dommerne ogsaa f0r Grundloven var uafsættelige".
Af því sem rakið hefur verið má Ijóst vera, að fyrir gildistöku stjórnarskrár-
innar hafa ríkt sömu viðhorf um frávikningu dómara og staðfest voru með
lögtöku hennar. Enginn umboðsstarfalaus dómari hafði þá verið leystur frá
störfum um stundarsakir um langa hríð, eftir því sem best er vitað. Ákvæði
Kongeloven, Dönsku laga og Norsku laga um frávikningu embættismanna
höfðu gjörbreyst fyrir langa stjórnarframkvæmd og fyrirmæli um óheft frávikn-
ingarvald konungs úrelst. Ekki verða því dregnar neinar óyggjandi ályktanir á
þá leið að við það verði að sitja sem áður var úr því að ekkert ótvírætt bann sé í
stjórnarskránni við lausn dómara um stundarsakir án dóms og laga.
36 Beretning sp. 1686 ... 1716, Rigsdagsblad II, sp. 175 og 193. Dómarinn var P. Collett hof- og
stadsretsassessor. Sök hans var að hann hafði orðað það á prenti að embættismenn ættu að hafa rétt
til að gagnrýna stjórnina. Afleiðingin var setning illræmdrar tilskipunar 27. september 1799 um
ritskoðun. (Politikkens Danmarkshistorie, bind 10, s. 193-203). Merkilegt er hversu mikiili
geðshræringu upprifjun þessa gamla máls olli hjá 0rsted og fleiri þingmönnum, en ræða hans hélt
áfram á þessa leið:
og just den levende Erindring, hvori denne Afskedigelse er hos mig, maa gjóre mig det
overmaade betænkeligt at tilraade Afsættelse uden Pension, thi jeg erindrer saa tydelig,
somom det var sket i dette 0jeblik, det Indtryk som den fprste Beretning derom gjorde paa
mig.
Pessi ummæli eru ekki síst merkileg í ljósi persónulegrar reynslu 0rsteds sjálfs af embættisvikningu
og hótunum þar um. Árið 1817 var gerð fangauppreisn í Tugthúsinu. Konungur ákvað að láta lífláta
tíunda hvern fanga í refsingarskyni, en 0rsted neitaði að undirrita fyrirmælin. Konungur lét hann þá
vita að ef hann bæðist lausnar, yrði á þá beiðni fallist. 1826 ritaði hann ritstjórnargrein í Juridisk
Tidskrift (XII. Bind 1825-26) þar sem hann hélt því fram m.a. að kenningin um heilaga þrenningu
væri ekki verulegur þáttur kristinnar trúar. Af þessu tilefni voru honum boðnir tveir kostir, annar að
hætta störfum í kanselíinu, hinn að hætta ritstörfum, þar á meðal um lögfræði, og segja lausu
kennarastarfi við prestaskólann. Hann valdi síðari kostinn. Árið 1842 fékk hann sæti íleyndarráðinu
en var leystur frá störfum 1848 og jafnframt sem kansellideputeret og generalprokurpr. 1853 varð
hann forsætisráðherra en varð að fara frá árið eftir. Á þessum tíma var ekki komið á þingræði þannig
að fall ráðuneytisins var litið öðrum augum en nú á dögum. Honum var stefnt fyrir Ríkisréttinn,
ásamt meðráðherrum sínum, en hlaut sýknudóm. Eftirleikurinn varð sá að þrír hæstaréttardómarar,
sem sátu í Ríkisréttinum og tveir aðrir, allir komnir yfir 65 ára aldur, voru leystir frá störfum. Mun
það vera síðasta dæmið um stjórnsýslulausn umboðsstarfalausra dómara gegn vilja þeirra. Síðast var
dómara veitt lausn með dómi Kæruréttarins 16. október 1952. Úrskurður um lausn um stundarsakir
var kveðinn upp 25. júní s.á. (Juridisk Ordbog og Salmonsens Leksikon, markorð „0rsted“,
Christensen, s. 344, Kendelsesbogen). Pessi raunasaga virðist gefagóða mynd af því hvernig málum
var háttað í raun varðandi Iausn embættismanna, bæði fyrir og eftir gildistöku stjórnarskrárinnar.
37 D.G., biskup og stjórnskörungur (1815-1889), aðalhöfundur stjórnarskrárfrumvarpsins 1848,
forsætisráðherra 1864-1865. Salmonsens og P.A. Andersen: „Rigsdagen og domstolene“ í Den
danske Rigsdag, s. 481.
102