Tímarit lögfræðinga - 01.09.1992, Page 29

4.1 Stjórnlagatúlkun og sjónarmið de lege ferenda
Lögskýringar á sviði stjórnskipunarréttar hafa samkvæmt eðli viðfangsefnis-
ins nokkra sérstöðu miðað við skýringu almennra laga. Hér verður hinn pólitíski
þáttur gildari en ella, m.a. vegna þess að stofnanir allra þriggja þátta ríkisvalds-
ins taka þátt í að móta og fylla stjórnskipunarreglurnar. í stjórnarskrám eru
gjarna ákvæði um að tilteknum málum skuli skipað með lögum. Löggjafinn
verður stöðugt að vera á varðbergi og gæta þess að almenn lög standist
stjórnskipulega endurskoðun. Stjórnvöld verða stöðugt að gæta þess að ákvarð-
anir þeirra og athafnir séu í sem bestu samræmi við fyrirmæli og meginsjónarmið
stjórnlaga. Úrlausn ágreinings um stjórnskipulegt gildi laga og um brot á
stjórnarskrá hafa að jafnaði meiri stjórnmálalega þýðingu en úrlausn venjulegri
dómsmála. Oft er réttarágreiningurinn einungis þáttur í stjórnmálaátökum
þannig að dómendur þykjast þurfa að fara með gát til að þeim verði ekki blandað
í stjórnmáladeilur. Stjórnarskrám eru venjulega ætlaðir langir lífdagar, jafnvel
hundruð ára. Þegar frá líður hljóta breyttar aðstæður og þjóðfélagsþróun, sem
orðið hefur m.a. fyrir tilverknað pólitískra valdhafa, að orka á lögskýringar á
þessu sviði. Dómstólar fara með gát þegar úrlausnir þeirra eru fallnar til að hafa
áhrif á stjórnarstefnu og stjórnarfarsþróun, t.d. með því að stöðva þróun í átt frá
þeirri skipan sem stjórnarskráin miðaðist við í upphafi. Þessi varkárni er eðlileg
þegar þess er gætt að samkvæmt þrígreiningarákvæðum stjórnarskráa er póli-
tíska valdið almennt falið stofnunum löggjafarvalds og framkvæmdavalds, en
dómstólum falin sérstök og sjálfstæð verkefni sem ekki verða skilgreind sem
vald án fyrirvara.
Þessi ástæða til varkárni er ekki eins rík þegar ágreiningur lýtur að skerðingu
borgaralegra grundvallarréttinda. í lýðræðisríki er hinn hefðbundni skilningur
sá að slík réttindi gangi fyrir hagsmunum ríkisins. Þar sem dómstólum er
almennt játað valdi til að skera úr um stjórnskipulegt gildi ákvarðana pólitískra
valdhafa munu þeir því fremur snúast á sveif með hinum almenna borgara en
ríkisvaldinu í vafatilvikum. Þegar deilt er um efnahagsleg réttindi virðist hvorki
þörf á varkárni vegna verkaskiptingar valdþáttanna né sérstaks tillits til
mikilvægis mannréttinda. Eins og áður er vikið að er ákvæðunum um sjálfstæði
dómstólanna ætlað að tryggja að menn fái náð rétti sínum jafnvel í andstöðu við
valdhafa.41
Túlkun stjórnarskrárákvæða þeirra sem ætlað er að tryggja sjálfstæði dóm-
stóla, og þar með grundvallarréttindi borgaranna, verða þá eðlilega skýrð með
líkum hætti og hin beinu mannréttindaákvæði.
Af því sem rakið hefur verið má ráða að ekki verði dregin skörp skil milli
lögskýringa og sjónarmiða sem sett eru fram de lege ferenda. Það sem þykja góð
41 Sjá nánar Stenderup Jensen: „Om grundlovsfortolkning“ í Justitia 4 1984, s. 1, Eckhoff: Noen
bemerkninger om domstolenes uavhengighet og TL 1990, s. 129: „Réttarheimildir og lagatúlkun".
107