Tímarit lögfræðinga - 01.09.1992, Síða 41

vænlegur kostur að fela Alþingi vald til að leysa dómara frá störfum. Eins og
oftar verður hyggilegast og handhægast að leita til Danmerkur um fyrirmyndir,
enda verður stjórnskipun, dómsmálastjórn og dómstólaskipun rakin til sömu
róta hjá báðum og Danir ávalt nokkrum skrefum á undan á framfarabraut
réttarfarsins.
4.5 Til úrbóta
Þann 1. júlí 1992 hefst nýr kafli í réttarfarssögu íslands. Eftir það verða
dómstörf alfarið í höndum embættismanna, sem ekki hafa önnur embættisstörf
en dómstörf með höndum, og að mestu leyti verða þau unnin á fjölmennum
dómstólum þar sem dómarar dæma ýmist þrír eða fleiri saman eða einn í hverju
máli og þar sem dómendur velj a sér ýmist dómst j óra sj álfir eða hafa veruleg áhrif
á val hans. Nýir dómarar verða að ganga í gegnum rækilega faglega skoðun á
hæfni til dómstarfa. Freisting til pólitískra embættaveitinga verður hverfandi og
nauðsyn þess að setja dómara og til skipunar umboðsdómara og dómnefnda til
meðferðar einstakra mála sömuleiðis. Hættan á gerræði stjórnvalda og ábyrgð-
arleysi við að fela mönnum dómsvald í bráð og lengd stórminnkar. Þess má því
vænta að eftirleiðis fari ekki aðrir með dómstörf en þeir sem hafa til þess vit,
menntun og reynslu. Hinir stóru héraðsdómstólar veita kærkomið svigrúm til
verkaskiptingar og jafnframt yfirferðar einstakra dómara um hina ýmsu mála-
flokka og réttarfarskerfi á starfstíma sínum þannig að þeir verða hæfari en ella til
setu í æðra dómi.
Við þennan áfanga veitist alveg ný útsýn yfir öll álitaefni varðandi sjálfstæði
dómstóla og skipti stjórnvalda og dómstóla. Hin gamla kenning Montesquieu
fær nýtt vægi og nýja merkingu, en hún þarf einnig sjálf endurskoðunar við í ljósi
reynslu, bæði hér og annars staðar.
Dómsvald er ekki, og á ekki að vera, pólitískt vald, a.m.k. ekki að neinu
verulegu marki. Það er sérsvið þings og stjórnar í sameiningu. Það hljómar betur
í eyrum, og er líka í betra samræmi við raunveruleikann, að skilgreina svið
dómstóla sem starfsvið, „fúnksjón“.76 Starfsvið dómstóla er með þeim hætti að
það hlýtur að tengjast stjórnsýslu á mörgum snertiflötum. Ekki verður hjá því
komist að annast stjórnsýslu dómskerfisins sjálfs og lengi hafa veigamiklir þættir
í störfum dómara verið stjórnsýsla, svo sem búskipti. Svo sem dæmi sanna er
hægt að fela dómstólum eigin stjórnsýslu að mestu leyti, þar á meðal skiptingu
fjárveitinga, endurskoðun, endurnýjun dómarastéttarinnar, innri agamál og
brottvísun þeirra stéttarbræðra sem reynast óverðugir eða getulausir. í íslensku
réttarfari er enn verk að vinna þar til segja má að sjálfræði dómstóla sé orðið
slíkt að ekki verði betur á kosið að því er varðar réttaröryggi þeirra sem til þeirra
76Des trois puissances ... celle de juger est en quelque fagon nulle. II n’en reste que deux; ...
Montesquieu, Livre onziéme, Chap. VI De la Constitution d’Angleterre.
119