Tímarit lögfræðinga - 01.12.1994, Blaðsíða 7

Skaðabótareglur, sem hér verður lýst, eiga almennt við um hvers kyns tjón.
Þær eru heldur ekki takmarkaðar við ákveðna hópa tjónþola. Hins vegar má
gera ráð fyrir, að sjónir manna á þessu málþingi beinist að miklu leyti að
skaðabótakröfum sjúklinga vegna heilsutjóns, sem þeir verða fyrir í tengslum
við læknismeðferð. Þó að tekið sé mið af því í þessu framsöguerindi, skal skýrt
tekið fram, að heilbrigðisstéttir og sjúkrastofnanir geta bakað sér bótaskyldu
gagnvart ýmsum öðrum en sjúklingum og eins vegna ýmiss konar annars tjóns,
t.d. tjóns á munum.
Flestir viðstaddir eru ekki lögfræðingar og er efnistökum hagað í samræmi
við það. Fer þess vegna ekki hjá því, að löglærðum áheyrendum sé yfirleitt vel
kunnugt um það, sem sagt er í þessu framsöguerindi.
2. SAKARREGLAN
Læknar og einstaklingar í öðrum heilbrigðisstéttum eru eins og aðrir menn
skaðabótaskyldir, ef þeir valda öðrum tjóni með mistökum, vanrækslu eða
annarri saknæmri hegðun. Bótaskylda þeirra styðst við hina svonefndu sakar-
reglu, sem stundum er nefnd gáleysisreglan. Efni hennar er ekki að finna í
lögum, sem Alþingi hefur sett. Hún er ein af óskráðum réttarreglum, sem dóm-
stólar hafa myndað. Þó að sakarreglan sé ekki lögfest, hafa dómstólar beitt
henni svo lengi, að enginn vafi leikur á um efni hennar.
Venjulega er auðvelt að meta, hvort hegðun, sem leitt hefur til tjóns, telst
saknæm. Því flóknara sem starfssvið manns er, þeim mun erfiðara er að dæma
um, hvort hann hafi farið óaðfínnanlega að. Þegar skaðabótakrafa er gerð vegna
ætlaðs gáleysis við læknisstarf, verða lögfræðingar venjulega að leita álits
manna, sem hafa sérþekkingu á því sviði lækninga, sem um er að ræða. Rísi
dómsmál út af slíkri kröfu, myndi löglærður dómari því jafnan kveðja til sér-
fróða meðdómendur. Við mat á gáleysi verður að taka afstöðu til þess, hvort
lækni hafi verið eða mátt vera ljóst, að hegðun hans var líkleg til að valda tjóni.
Oft er vandasamt að fullyrða, hvort ákveðnum manni hafi mátt vera ljóst eitt-
hvað, sem honum var í raun og veru ekki ljóst. Lög eða reglugerðir hjálpa
stundum til að leysa þann vanda. Geri læknir eitthvað, sem honum er bannað að
landslögum, er hann bótaskyldur fyrir tjón, sem hlýst af þeirri athöfn hans.
Dæmi um það er að finna í hæstaréttardómi frá 1979 (H 1979 1285). Þar var
lækni og sjúkrahúsi, sem hann vann hjá, dæmt að greiða bætur á grundvelli
þess, að læknirinn hafði gert konu nokkra ófrjóa með skurðaðgerð án vitundar
hennar og án þess að afla tilskilins leyfis til aðgerðarinnar.
Þegar lögum eða reglugerðum er ekki til að dreifa, verður gáleysismatið að
taka mið af viðurkenndum venjum læknisfræðinnar og þekkingu og reynslu
læknis þess, sem hlut á að máli.
Ekki er unnt að telja upp allar þær yfirsjónir eða mistök, sem geta orðið við
framkvæmdir á tilteknu starfssviði. I ritum um ábyrgð lækna er þó oft greint á
milli mistaka við sjúkdómsgreiningu, við val meðferðar og við læknismeðferð-
ina sjálfa.
231