Tímarit lögfræðinga - 01.09.1995, Blaðsíða 10

fyrir sig, en þá er bót í máli að hann á sér að jafnaði marga málsvara meðal
núlifandi fræðimanna. En það eru rökin og réttlætingarnar sem mestu skipta.
Astæðan til þess að ég sný mér nú að þrískiptingu ríkisvaldsins er ekki sú að
ég er að skrifa fyrir lögfræðinga. Hún er hin að ég tel mér trú um að fjölræði,
eins og ég hef lýst því, sé að stofni til ekkert annað en yfirfærsla þessarar þrí-
greiningar hins fomhelga rfkisvalds - stjómar, þings og dómstóla - yfir á marg-
víslegar aðrar stofnanir samfélagsins þannig að sjálfstæðir fjölmiðlar, sjálf-
stæðir háskólar, sjálfstætt skólakerfi yfirleitt, sjálfstæð kirkja, sjálfstætt menn-
ingarlíf, sjálfstætt atvinnulíf, sjálfstæð verkalýðshreyfing verði að einkennum á
fjölræði.
2. UPPTÖK SKIPTINGAR RÍKISVALDSINS
I söguágripum nú á dögum er hugmyndin um þrískiptingu ríkisvaldsins oftast
rakin til Englendingsins Johns Locke (1632-1704) og barónsins af Montesquieu
(1689-1755) sem var Frakki. Þeir voru byltingarmenn hvor á sína vísu. Locke
var mjög í mun að réttlæta ensku stjórnarbyltinguna 1688 þegar Jakobi II Stúart
var steypt af stóli. Þeir Montesquieu báðir áttu eftir að hafa megn áhrif á tvær
stjómbyltingar öld síðar, í Ameríku 1776 og í Frakklandi 1789. Við búum enn
að arfi þessara byltinga á Vesturlöndum, bæði í hugmyndaheimi okkar og
stjómarfari. Þeir Locke og Montesquieu eru því sjaldan langt undan þegar við
ræðum frumatriði stjórnarfars og stjórnmála.
Hugmyndin um skiptingu ríkisvaldsins er talin eiga sögulegar rætur í hug-
myndum Platóns og Aristótelesar um hið blandaða ríki þar sem engar einar
öfgar ráða, heldur sé til dæmis lögbundið konungsveldi með vizku sinni og
styrk temprað af lýðræði.5 Aristóteles hefur eftir öðmm höfundum en Platóni að
bezta stjórnarfarið sé blanda af öllu stjórnarfari.6 Þvílíkar hugmyndir um bland-
að stjórnarfar, margvíslega lagaðar að aðstæðum á hverjum stað og tíma, eiga
sér langa sögu síðan, til dæmis hjá Stóuspekingum og Cíceró í Rómaveldi.
Cíceró trúði því að rómverska lýðveldið byggi við blandað stjórnarfar. Hug-
myndimar eiga sér ekki síður mikla sögu á hinum kristnu miðöldum í Evrópu.
Það var engin hending að Keynes vitnaði til miðaldahugmynda þegar hann setti
fram fjölhyggju sína.
Byltingarmaðurinn John Locke var að mikilsverðu leyti miðaldamaður í
hugsun. Hann var róttækur að því leyti einu að vilja réttlæta byltingar ef trúnað
brysti milli konungs og þegna. Að öðru leyti snerist hann, með rækilega hefð-
bundnar hugmyndir að vopni, gegn margvíslegum nýmælum í hugmyndum
sinna tíma, til að mynda þeim hugmyndum sem ætlað var að réttlæta einveldi
af því tæi sem komst á hér á Islandi 1662, aldarfjórðungi áður en Locke birti
5 Sjá t.d. Platón: Lögin (Leges) VI, 756e-757e.
6 Aristóteles: Stjómspekin (Politica) II, §17, 1265b33.
196