Tímarit lögfræðinga - 01.09.1995, Blaðsíða 33

inga í anddyri kvikmyndahússins. Að kvöldi afmælisdagsins buðu ráðherrann
og kona hans hinum erlendu gestum, dómurum og starfsfólki Hæstaréttar og
mökum þeirra til kvöldverðar í Ráðherrabústaðnum, en þar flutti Þór Vilhjálms-
son hæstaréttardómari kveðjur og þakkir réttarins.
ÞORSTEINN PÁLSSON DÓMSMÁLARÁÐHERRA:
Forseti Islands, Vigdís Finnbogadóttir, Hæstiréttur Islands, fulltrúar æðstu
dómstóla Danmerkur, Noregs, Svíþjóðar og Finnlands.
Þegar ríkisfáni íslands hafði verið dreginn að húni á Stjórnarráðshúsinu 1.
desember 1918 bárust tónar fánakvæðisins yfir torgið í kvosinni: „Rís þú unga
íslands merki“, draumurinn var nú orðinn að veruleika, ísland var fullvalda ríki.
Mikil saga var að baki, en framundan það mikla verk að varða veg hins unga
fullvalda ríkis til nýrrar framtíðar ókomins tíma. Skáldið hafði sett fram þá ósk
að fáninn tengdi í oss að einu verki anda kraft og hjartalag og nú skyldi andinn
krafturinn og hjartalagið reisa önnur þau merki sem í dagsins önn eru hluti af
framkvæmd fullvalda ríkis.
Með sambandslagasáttmálanum fengu Islendingar á ný rétt til þess að fara
einir og sjálfir með æðsta dómsvald í íslenskum málum. Þegar lög höfðu verið
sett og undirbúningi lokið kom Hæstiréttur Islands í fyrsta sinn saman 16.
febrúar 1920. Við komum hér saman í dag til þess að fagna 75 ára afmæli rétt-
arins.
Á þessum tímamótum í sögu Hæstaréttar færi ég réttinum kveðjur, árnaðar-
óskir og þakkir ríkisstjómar íslands og enn á ný blasir við óskrifuð saga þar sem
Hæstiréttur verður sem fyrr kjölfesta réttarskipunar og þróunar. Dómstólamir
eru einn af hyrningarsteinum lýðræðisskipulagsins. Við gemm þær kröfur að
þeir séu sjálfstæðir, óhlutdrægir og skilvirkir. Það er mikil ábyrgð sem á herðum
okkar hvílir að verja og viðhalda sjálfstæði og fullveldi þjóðarinnar. Hæstiréttur
er með vissum hætti kjölfesta þeirrar stöðugu sjálfstæðisbaráttu.
En kjölfestan má aldrei verða að einskonar fótakefli stöðnunar, dómstólarnir
verða að taka þátt í lifandi síbreytilegu samfélagi. Á síðustu árum hafa menn í
auknum mæli litið til réttinda borgaranna, nýjar hugmyndir mótast og dóm-
stólarnir varða með yfirvegun og gætni þróun réttarins í ljósi nýrra aðstæðna.
Við höfum á allra síðustu árum komið fram stórfelldum umbótum í íslensku
réttarkerfi og dómskerfi. Fyrst með aðskilnaði dómsvalds og umboðsvalds í
héraði og þeim réttarfarsbreytingum sem voru gerðar samhliða þeim aðskilnaði,
því næst með breytingum á skipulagi og málsmeðferð fyrir Hæstarétti. Allar
hafa þessar breytingar verið gerðar í ljósi nýrra hugmynda um aukin réttindi
borgaranna með það að leiðarljósi að færa málsmeðferð í nútímalegra horf og
gera hana skilvirkari. Óhætt er að fullyrða að verulegur árangur hefur náðst,
málsmeðferð öll fyrir dómstólum er nú skjótvirkari en áður var og réttaröryggi
hefur aukist.
Því er ekki að leyna að gríðarleg fjölgun dómsmála var með vissum hætti að
stefna réttaröryggi í óvissu fyrir þá sök hversu langan tíma tók að fá úrlausnir
219